VEHBE ZUHAYLİ (RH.A)’İN BAKIŞ AÇISIYLA EN’AM SURESİ 136. VE 140. AYET-İ KERİMELER

Ekinler, Meyveler, Davarlar Ve Çocukların Öldürülmesine Dair Cahiliye Hukuku

136- Ve onlar Allah için O’nun yarattığı ekin ve davarlardan bir pay ayırdılar ve kendi zanlarına göre “Bu Allah’ın­dır, bu da O’na koştuğumuz ortakları-mızındır” dediler. Ortaklarına ait olan­lar Allah’a ulaşmazdı da Allah’a ait olanlar ortaklarına giderdi. Ne kötü­dür hükmedegeldikleri!

137-  Ve böylece onların ortakları hem onları helake sürüklemek, hem de din­lerini kendilerine karmakarışık etmek için şirk koşanların bir çoğuna çocuk­larını öldürmelerini süslü göstermiş­tir. Şayet   Allah dilemiş olsaydı bunu yapamazlardı. Artık sen onları uydur­dukları o yalanları ile başbaşa bırak.

138- Onlar batıl zanda bulunarak “Bu davarlar ve ekinler dokunulmazdır. Onları dilediğimizden başkası yiye­mez” dediler. Bir takım hayvanların sırtlarına binmek haram edildi. Bir kı­sım hayvanların üzerine de ona karşı iftira ederek Allah’ın adını anmazlar. Allah yapmakta oldukları iftiraları yü­zünden onları cezalandıracaktır.

139-  Bir de dediler ki: “Şu davarların karınlarında bulunanlar yalnız erkek­lerimiz içindir, kadınlarımıza haram kılınmıştır.” Ölü doğacak olursa hepsi ona ortak olurlar. Onların vasıflandır-malarının cezasını verecektir. Muhakkak O, Hakîm’dir, Alîm’dir.

140- Bilgisizlikleri yüzünden çocukları­nı beyinsizce öldürenler, Allah’ın ken­dilerine verdiği rızkı Allah’a iftira ede­rek haram sayanlar gerçekten hüsrana uğramışlardır. Onlar şüphesiz sapıt-mışlardır. Zaten hidayete erenlerden olmamışlardı.

Açıklaması

Burada müşriklerin uydurdukları nevalarından ve tutarsız görüşlerinden hareketle ve şeytanın vesveselerinden etkilenerek ortaya attıkları İslâm öncesi Arap cahiliyesinin bir takım hukukî hükümlerini görüyoruz.

Birinci tür:

“Ve onlar Allah için O’nun yarattığı ekin ve davarlardan…” Yani Allah’ın yaratmış olduğu ekin, meyve ve davarlardan Allah’a bir pay ayırdılar. Elde edi­len mahsul, meyve ve yavrulardan O’nun için belli bir miktar ve pay tahsis et­tiler. Bir diğerini ise iftira ve uydurma yoluyla Allah’a ortak koştukları putla­ra, heykellere ayırdılar.

Ayırdıkları ilk pay ile ilgili olarak “Bu Allah’ındır, bu pay vasıtasıyla O’na yaklaşırız dediler. İkinci pay hakkında da “Bu da O’na koştuğumuz ortakları-mızındır, yani bu da kendisi vasıtasıyla kendilerine yaklaşmak istediğimiz di­ğer mabudlanmızındır, dediler.

Allah’ın putları onların ortakları olarak değerlendirmesi, bu putlara da mallarından ayırdıkları belli bir payı harcamalarından, bunlara Yüce Allah’ın özelliklerinden birisi olan helâl ve haram kılmak hususunda itaatle boyun eğ­diklerinden dolayıdır. Yüce Allah’ın, “Kendi zanlarına göre” buyruğu şu demek­tir: Herhangi bir delilleri, Allah’tan bu konuda kendilerine gelmiş bir bilgileri olmaksızın gelişigüzel iddiada bulunarak, Allah’a yakınlaşmak için haram kıl­dıklarını zannetmektedirler. Halbuki Allah’a yakınlaştırıcı amelin yalnızca ve halisen O’na ait olması, O’nun izniyle olması gerekir. Çünkü bu bir dindir, din ise yalnızca Allah’ındır ve yalnız O’ndan gelir.

Onlar Allah’ın payını misafirlere, küçük çocuklara ikramda bulunmak ve yoksullara tasadduk etmek için ayırırlar; putlarına, ilâhlarına ayırdıkları pay­lan ise, onların hizmetlerinin görülmesi, işleri ve hizmetkârları için ayrılırdı.

Allah’a koştukları ortaklar adına tayin ettikleri paydan herhangi bir bö­lüm, Allah için ayırdıkları alanlardan birisine harcanmıyordu. Aksine onlar or­taklara ayırdıkları payları putların hizmetkârlarına, putların hizmetine ve kurban kesimine ayırırlardı.

“Allah için” diye ayırdıkları pay ise, bazen o pay vasıtasıyla putlara yakın­laşmak için harcanabiliyordu.

“Ne kötüdür hükmedegeldikleri”, yani verdikleri bu hüküm yahut da yap­tıkları bu paylaştırma ve işledikleri iş ne kadar da kötüdür! Çünkü onlar bu su­retle âciz olan yaratıkları her şeye kadir olan yaratıcıya tercih edip üstün tutu­yorlardı. Bu hem de haksızca bir hükümdü; çünkü Yüce Allah her şeyin Rabbi, mutlak mâliki ve yaratıcısıdır. Onlar böyle bir paylaştırmaya kalkışmakla zulme saptılar ve Allah’a ait olan hakları yerine getirmediler. Yahut bunun anlamı, daha güçsüz ve zayıf olan türü Allah’ındır, diye O’na nispet ettiler. Nitekim Yü­ce Allah şöyle buyurmaktadır: “Onlar kızları Allah’a ait kabul ediyorlar. O mü­nezzehtir. Kendilerine de canlarının çektiğini.” (Nahl, 16/57); “Ve ona kulların­dan bir bölüm ayırdılar. Şüphesiz insan besbelli bir nankördür.” (Zuhruf, 43/15). Yine Yüce Allah bir başka yerde şöyle buyurmaktadır: “Erkekler sizin dişiler O’nun mu? O takdirde bu insafsızca bir paylaştırmadır.” (Necm, 53/21-22).

miş oldular. O’na başkasını ortak koşmuş, O’nunla beraber bir başka ilâha tap­mış oldular. Taptıkları bu başka ilâhları Allah’a ait olanları da putlarına ait kılmak suretiyle Allah’tan üstün tuttular, Allah’a tercih ettiler. Halbuki verdik­leri bu hükümlerinde  de  aklî ya da ilâhî şeriatın aydınlığından kaynaklanan

sağlıklı herhangi bir dayanakları da yoktur.

İbni Abbas bu ayet-i kerimeyi tefsir ederken şunları söylemektedir: “Al­lah’ın düşmanları şöyle yapıyorlardı: Bir ekin ektikleri ya da bir meyve mahsu­lü elde ettiklerinde onun bir bölümünü Allah’a diye, bir bölümünü de puta diye ayırırlardı. Putlara ait olan herhangi bir ekin, mahsul veya bir şeyi iyice korur, iyice tespit ederlerdi. Şayet putlara ayırdıkları o paydan hiç bir şeye muhtaç ol­mayan, Samed olan Allah’a ait ayrılan payın arasına karışacak olursa, onu alır puta ayırdıklarının arasına koyarlardı. Eğer puta ayırdıkları su herhangi bir şekilde Allah’a ayırdıkları bölümden bir miktarını sulayacak olursa, bu sefer onu da puta ait kabul ederlerdi. Yine Allah’a ayırdıkları ekin ve meyveden bir bölüm puta ayırdıkları bölümün arasına karışsa, putun ihtiyacı vardır diyerek onu alıp Allah’ın payına geri iade etmezlerdi. Eğer Allah’a ayırdıkları bölümün suyu zaptedilemeyip puta ait diye ayırdıkları bölümü sulayacak olursa, onu da puta bırakırlardı.

Diğer taraftan kendi mallarından bahîreyi, şaibeyi, vasîleyi ve hâmîyi ha­ram kabul ediyorlar, bunları putlara ayırıyorlar ve onlar bütün bunları Yüce Allah’a yaklaşmak için haram kıldıklarını ileri sürüyorlardı.”

İkinci tür:

“Ve böylece onların ortakları hem onları helake sürüklemek hem de dinleri­ni kendilerine karmakarışık etmek için… süslü göstermiştir.” Yani ekinlerin ve davarların Allah ile putlar arasında paylaştırılması süslü gösterildiği gibi, Al­lah’a ortak koştukları varlıklar olan (ilâhların hizmetkârları ve mabedlerin ba­kıcıları) da müşriklere çocuklarını öldürmelerini süslü göstermişlerdir. Müca-hid der ki: Burada “onların ortakları”ndan kasıt, kendilerine fakirlik korku­suyla çocuklarını diri diri gömmelerini emreden şeytanlarıdır. -Süddî de şöyle der: Şeytanlar kendilerine kız çocuklarını öldürmelerini emretmişti. Bu, ya on­ları mahvedip helake süreklemek için yahut da dinlerini kendilerine karmaka­rışık etmek içindi.

Bu süslemenin sebebine gelince: Şeytanlar onları halihazırdaki durumda veya gelecekte fakirlikle korkuttular. Nitekim Yüce Allah böyle bir işi bu buyruğunda şöylece nitelendirmekte ve yasaklamaktadır: “Fakirlik korkusuyla ço­cuklarınızı öldürmeyiniz. Onları da sizleri de bizler rızıklandırıyoruz.” (İsra, 17/31).

Diğer bir sebep ise utanılacak duruma düşmekten korkmalarıydı. Buna göre kız çocuklarını, utanacak hale gelmek, fakirlik ve kendilerine denk olma­yan birisiyle evlenir korkusuyla öldürüyorlardı. Şanı yüce Allah ise şu buyru­ğuyla onların yaptıkları işlerin çirkinliklerini dile getirmektedir: “Ve diri diri gömülen kız çocuğu hangi günahtan dolayı öldürüldü diye sorulacağı zaman…” (Tekvir, 81/8).

Kendilerine, çocuklarını öldürmekle Allah’a yaklaşacakları vehmini verdi­ler. Nitekim Abdülmuttalib de oğlu Abdullah’ı öldürmeyi adadığında aynı du­rumdaydı. Resulullah (s.a.) da “Ben iki kurbanlığın oğluyum.” derken buna işaret etmektedir.

Yüce Allah münkerlerin kendilerine süslü gösterilmesinin sebebini de şöy­lece zikretmektedir: “Ve böylece onların ortakları, hem onları helake sürükle­mek hem de dinlerini kendilerine karmakarışık etmek için…” Yani bu şeytanlar bunlara bu münkerleri süslü gösterdiler. Bunlardan birisi de çocuklarını öldür­meleridir. Böylelikle müşrikleri aldatmak suretiyle helak etmek ve fıtratlarını bozmak, tabi olduklarını iddia ettikleri Hz. İsmail ile Hz. İbrahim’in dinleri ile ilgili hususları kendilerine karmakarışık etmek için böyle yaptılar.

Şayet Allah dileseydi ebediyyen bunu böyle yapamazlardı. Bütün bunlar Allah’ın mükemmel hikmetinin bir gereği olarak onun meşieti, iradesi ve ihti­yarı ile olmuştur. Ehl-i sünnet der ki: İşte bu, müşriklerin bütün yaptıklarının Allah’ın meşieti ile olduğunu göstermektedir.

Mu’tezile ise şöyle der: Buradaki dilemek, ilcâ (mecbur etmek) yoluyla bir dilemek diye anlaşılır. Yani Yüce Allah’ın onları kendi tercihleriyle başbaşa bı­rakması anlamında bir meşiettir. Onlar da herhangi bir cebir ve baskı olmaksı­zın böyle bir şeyi uygun görmeleri sonucu alıp yaparlar. Şunu da bilmek gere­kir ki, Allah onları mümin kılmaya da kadirdir. Melekler gibi onları imana isti­datlı bir karakterde yaratmak suretiyle yahut imana götürecek sebepleri onlar­da yaratarak ortaya çıkması halinde ve mücerred olarak kendilerini imanın zo­runlu olduğuna, Allah’ın varlığını, birliğini ikrar etmeye ikna edecek rasulün gelmesi ile itaat etmelerini sağlayarak onları mümin kılmaya kadirdir.

Artık ey Peygamber! Sen de onları din diye tutturdukları bu davranışla­rıyla başbaşa bırak! Sana düşen tebliğden ibarettir. Üçüncü tür:

“Bu davarlar ve ekinler dokunulmazdır… dediler.” Yani onlar şirkleri, çir­kin cahiliyeleri dolayısıyla davarlarını ve ekinlerini üç kısma ayırdılar:

1- Bir kısım davar ve yiyeceklerden hiç bir kimse faydalanamaz. Bunlar kendi mabud ve putlarına tahsis edilmişti. Diyorlardı ki: Bunlar ilâhlara ayrıl­mıştır. İlâhlarından başka kimse onlara dokunamaz, başkalarına verilemez. Yine diyorlardı ki: Dilediğimizden başka kimse onlardan yiyemez. Yani onlardan ancak putların hizmetkârları ve kadınlar müstesna olmak üzere erkekler yiyebilirdi. Bu ise herhangi bir delil ve belgesi bulunmayan, sırf kendi mesnet­siz iddialarından kaynaklanan bir uygulamadır.

2- Bir takım davarların sırtları haram kılınmış, bunlara binilmiyor ve bunlara yük vurulmuyordu. Maide suresinde yer alan “Allah bahire ve sâibe… diye bir şey kılmamıştır,” (Maide, 5/103) ayeti ile tefsirinde daha önce geçen ba­hire, sâibe ve hâmî diye kendilerinden söz edilenler bu kabildendi.

3- Bir takım davarları da kesim esnasında Allah’ın adını anmaksızm ke­serlerdi. Allah’ın adını ancak yerde putlarının adını anarlar ve hac döneminde dahi bu davarlardan yararlanmazlardı.

Onlar bu paylaştırmayı Allah’a yalan iftirada bulunarak gerçekleştirmiş­lerdi. Allah onlara böyle bir şeriat indirmediği gibi, onların da Allah’ın hakkın­da izin vermediği herhangi bir şeyi helâl ya da haram kılma hak ve yetkileri yoktu. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “De ki: Ne dersiniz? Allah’ın size indirip de sizin ondan bir bölümünü haram, bir bölümünü helâl kıldığınız rızık hakkında? De ki: Allah mı size izin verdi, yoksa siz Allah’a iftirada mı bu­lunuyorsunuz?” (Yunus, 10/59).

Allah bu iftiraları dolayısıyla lâyık oldukları şekilde onları cezalandıra­caktır. Bu ise onlara bir tehdittir.

Daha sonra Yüce Allah, kendi gülünç iddiaları ve delilsiz kanaatlerine da­yanarak yaptıkları helâl ve haram kılmanın bir başka türünü söz konusu ede­rek şöyle buyurmaktadır: “Şu davarların karınlarında bulunanlar yalnız er­keklerimiz içindir…” Yani bu (kulakları yarık) bahîrelerin karınlarında bulunan yavrular ve sütleri ile kendilerine kimsenin ilişmesinin söz konusu olmadığı, ilâhlar adına otlaklarda serbest bırakılmış şaibeler yalnızca erkeklere helâldir, kadınlara haramdır. Bunların sütleri erkeklere helâl, kadınlara haramdır. Eğer bu davarlar erkek yavrulayacak olurlarsa, bunu da sırf erkeklere helâl kabul ederlerdi. Dişiler bu yavrulardan yiyemezlerdi. Dişi doğuracak olursa bu dişi de yavrulamak üzere bırakılır, kesilmezdi. Eğer doğan yavru ölü doğarsa, o takdirde erkekler ve dişiler ona ortak olurdu.

Allah bu nitelendirmelerinin yani bu hususta söyledikleri yalanların ceza­sını onlara verecektir. Nitekim Yüce Allah bir başka yerde şöyle buyurmakta­dır: “Allah’a karşı yalan iftira etmek için dillerinizin yalan yere nitelendiregel-diği şeyler hakkında şu helâldir, şu da haramdır demeyin.” (Nahl, 16/116).

Daha sonra Yüce Allah kız çocuklarını diri diri gömmelerini, Allah’ın helâl kıldığı şeyleri haram kılmalarını tenkit ederek şöyle buyurmaktadır: “Bilgisiz­likleri yüzünden çocuklarını beyinsizce öldürenler… gerçekten hüsrana uğramış­lardır.” Yani çocuklarını öldüren, kız çocuklarını diri diri gömenler, Allah’ın kendilerine vermiş olduğu güzel rızıkları haram kılanlar gerçekten hüsrana uğramışlardır.

Çünkü onlar sefihçe yani yerilecek bir hafiflik, çirkin bir ahmaklık ve ger­çekle ilgisi olmayan vehmî bir zarar olan fakirlik korkusuyla, neyin faydalı neyin zararlı olduğunu, neyin güzel neyin çirkin olduğunu bilmeksizin çocukları­nı öldürmüşlerdir. Şüphesiz bilgisizlik ise münkerlerin ve çirkin işlerin en bü­yüğüdür. Onlar Allah’a yalan iftirada bulunarak tertemiz şeyleri haram kıldı­lar. Andolsun apaçık bir şekilde sapıklığa düştüler. Çünkü din ve dünya masla­hatlarının ne olduğunu bilemiyorlar, hak ve doğru olanlara hiç bir şekilde yol bulamıyorlardı. Yüce Allah’ın, “Zaten hidayete erenlerden olmamışlardı” buy­ruğunun ifade ettiği anlam ise, onların hiç bir şekilde hidayete ulaşmadıklarını açıklamaktadır.

Buharî, İbni Abbas’tan şöyle dediğini nakletmektedir: “Eğer Arapların bilgisizliklerini bilmek istiyor isen En’am suresinde yer alan 130. ayetten son­rasını, “Bilgisizlikleri yüzünden çocuklarını beyinsizce öldürenler… zaten hida­yete erenlerden olmamışlardı” buyruğunu oku.

İbnül-Münzir ve İbni Ebi Hatim, Katâde’den bu ayet-i kerime hakkında şöyle dediğini rivayet etmektedir: Bu, cahiliye mensuplarının yaptığı bir işti. Onlardan herhangi bir kimse, esir alınır ve fakir düşer korkusuyla kız çocuğu­nu öldürürken diğer taraftan köpek besliyorlardı. [1][32]