Hayy: kökünden türeyen masdar ve ism’i faili aynı siğadandır. Kelime olarak; canlı, diri, yaşamak, yaşayan ve ölümün zıddı gibi manalara gelir. Cemisi “ahya” gelir.

Yüce Allah’ın sıfatı olarak el-Hayy; diri olan, canlı olan, yaşayan, daimi var olan, baki olan, hayat sahibi ve ölümlü olmayan demektir.

Yüce Allah’ın el-Hayy sıfatı Kur’an-ı Kerimde yaklaşık olarak 30 yerde geçmektedir. Bunlardan bazısı Allah için, bazıları da diğer mahlukat için geçmektedir. Yüce Allah için zikrolunanlardan iki ayeti okuyalım:

وَتَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لَا يَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَكَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا

Sen, o ölümsüz ve daima diri olana (Allah’a) tevekkül et. O’nu her türlü övgüyle yücelterek tesbih et. Kullarının günahlarından hakkıyla haberdar olarak O yeter!( Furkan Suresi: 58)

Canlı cansız, nurdan, ateşten, topraktan, yaratılan bütün mahlukatı yaratıp, onlara can verip hayat veren Hayy olan Allah (c.c)’dır. Yüce Allah’ın hayy olduğu ispata hacet duymayacak kadar açıktır. Hayy olmayan hayat veremez, Canlılığı ve hayatı yaratan yani yoktan vareden Allah (c.c)’dır. Yüce Allah’ın Hayy sıfatı da bütün kemal sıfatlarını kapsamaktadır.

هُوَ الْحَيُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

O, hayy (diri) olandır, O’ndan başka ilah yoktur; öyleyse dini yalnızca kendisine halis kılanlar olarak O’na dua edin. Alemlerin Rabbine hamd olsun.( Mümin Suresi: 65)

Yüce Allah’ın el-Hayy ismi, her yönüyle tam bir hayata sahip olmak manasını içermektedir. Yani eksiksiz bir hayatın bütün anlamlarını kendinde toplayan demektir. Yüce Allah hayat sahibi olarak bütün kemal sıfatlara haizdir. Kemal sıfatlarından bir tanesine sahip olmaması hayat veren anlamındaki kemalata münafidir. Bütün kemal sıfatlarına sahip olan tek varlık ancak Allah’tır.

Hayat meselesi tarih boyunca düşünen insanların her zaman dikkatini çekmiştir. Hayat nedir? Biyoloji kitaplarına konu olan hayat kavramı genel olarak; “kişinin canlılık belirtileri göstermesidir” şeklinde tarif edilmiştir. Ama tarif biraz deşilince hele “canlılık ve kaynağı” meselesine geçince bilimsel teoriler çoğu zaman değil her zaman iflas etmektedir. Hayat meselesi; insanın elinde bulunan imkanlarla tarifi imkansız bir güçtür. Hayat, tamamen her şey de olduğu gibi Allah’ın yarattığı bir mahluktur. Bilimsel olarak bütün bilim adamları cansız maddeden canlı bir hücrenin meydana gelmesi karşısında aciz kalmaktadırlar. Kelamcılar bu konuda birçok deliller getirip izahlar yapmaya çalışmışlardır. Fakat uzun söze hacet yoktur. Kul için gereken şey Allah’a ve sıfatlarına inanıp teslim olmaktır. Bilmek ise bu teslimiyyeti güçlendirmek ve şuurlandırmak için gereklidir. Hayat Yüce Allah (cc)’ın uluhiyyet alametlerindendir. İnsana yaraşan da hayat sahibi ve hayat veren Allah’a kulluk etmektir.

Yüce Allah’ın el-Hayy isın-i şerifi Kur’an-ı Kerim’de, hadis-i şeriflerde ve mervi olan dualarda genelde el-Kayyum ile zikredilmektedir. Okuduğumuz ayet-i kerimelerden sonra bu hususta bir hadis-i şerifi okuyalım.

Hz. Enes (radıyallahu anlı) anlatıyor: “Resôlullah (aleyhissalütu vesselüm)’ı bir şey üzecek olsa şu duayı okurdu: “Ya Hayyu ya Kayyum, birahmetike estağisu. (Ey diri olan, ey Kayyum olan Rabbim, rahmetin adına yardımını talep ediyorum).” Ve keza şöyle derdi: “Elizzu blyaze’Icelali ve’l­İkram.” (Ya ze’lcelili ve’l-lkram)’) devamlı söyleyin!( Tirmizi Daavat 99, (3522))

Hayatın mahiyetini düşünüp, hayat verenin sadece Allah’u Teala olduğuna inanan bir kimsenin; kendisin de dahi kendine ait bir şeyin olmadığını bilir, her şeyin Allah’tan olduğunu kabul eder, bilir, ölümün yokluk olmadığını anlayarak ölümden sonraki hayata dünyada iken hazırlık yapar ve her nimetten dolayı Allah’a minnettarlıkla teslimiyet göstermek zorunda olduğunu idrak eder.