KELİMELER VE KAVRAMLAR (83) RAHMAN-RAHİM

RAHMAN-RAHİM

Rahman: Lügatta tam karşılığı olmasa da rahman kelimesi Yüce Allah’ın ismi olarak şu manalarda kullanılmıştır: Dünyada kâfirler de dâhil olmak üzere bütün yaratılanları rızıklandırıp rahmet eden, her an bütün mahlûkata hayır ve nimet bahşeden, nizam ve adalet sahibi, Allah (c.c)’ın yaratıcı ve rahmet sıfatının ismidir. Diğer bir mana ile bütün kullarını esirgeyen, bağışlayan ve acıyan zati bari olan yegâne varlık manalarının ismi ve Allah’ın rahmetinden bir sıfattır. Rahman ve Rahim isimlerinin her ikisi de mübalağa içerir. Ancak rahman, rahimden daha da mübalağadır. Rahman isminde ifade olunan rahmet geneldir, Rahimde ise biraz daha özeldir. Er-Rahman ism-i şerifi Kur’an-ı Kerim’de besmelenin haricinde 56 defa geçmektedir. Tevbe Suresinin dışında bütün surelerin başında besmele mevcuttur. Yine Er Rahman ism-i şerifi Kur’an-ı Kerim’de her zaman elif-lam ile gelmiştir.

Er-Rahman ismi celili Allah (c.c)’a has olup kula verilmesi caiz olmayan isimlerdendir. Nitekim İbn-i Abbas (r.a) “rahman ism-i şerifi sadece Allah’a mahsustur ve ondan başka hiçbir kimsenin bu isimle isimlendirilmesi caiz değildir. [1](Âlimlerin büyük çoğunluğu İbn-i Abbas’ın bu görüşünü desteklemişlerdir.

Rahman kelimesinin başına gelen elif ve lam-ı tarif ile Er Rahman, Allah’a has bir isim olup kullara isim veya sıfat olarak isnat olunması asla caiz olmaz. Allah lafza-i celali gibi Er-Rahman ism-i celilide “abd” izafesi olmadan hiçbir varlığa isnat olunamaz.
Kur’an-ı Kerimde Er-Rahman ismi besmelenin dışında bazı ayet-i kerimelerde zikr olunmaktadır. Rahman ismi de sırf Allah’a ait bir ism-i hastır. Kur’an-ı Kerimde bu hususta şöyle buyrulmaktadır.
De ki: “Gerek Allah diye (ad verib) çağırın, gerek Rahman diye (habibim) (ad verib) çağırın, hangisi ile çağırırsanız nihayet en güzel isimler Onundur”. Namazında pek bağırma, sesini o kadar kısma da. İkisinin arası bir yol tut.( İsra Suresi: 110)
Er- Rahman isminin en bariz yönü yaratıklarla Allahu Teala (cc) arasında isim müşterekliğininin bile olmamasıdır. Yani er Rahman ismi Allahu Teala (cc)’ya mahsus bir isimdir.
Yaratıklardan herhangi birisine verilemez. Ayrıca bu ismin tercümesi de mümkün değildir. Tefsirlerde geçen “çok merhametli, gayet merhametli, sonsuz rahmet sahibi” gibi ibareler tercüme değildir. Bunlar ismin manasından birer manadır. Bu hususta bazı âlimler bu ismin özel bir isim olduğunu belirterek “özel isim tercüme edilmez. Özel isimlerin tercüme edilmesi onların değiştirilmesi demektir ve dilimizde böyle bir isim yoktur. Bazılarının Rahman’ı “esirgeyici” diye tercüme ettiklerini görüyoruz. Hâlbuki “esirgemek” aslında kıskanmak, yazık etmek manasındadır. “Benden onu esirgedin.” denilir. Sonra kıskanılanın korunması, saklanması tabii olduğundan esirgemek, onun gereği olan korumak manasın da kullanılır. “Beni esirgemiyorsun.” deriz ki, “Beni korumuyorsun.” demektir. Fakat “Bana merhamet etmiyorsun.” gibi, “bana esirgemiyorsun” denilmez. Bundan dolayı esirgeyici aslında “kıskanç” demek olacağından Rahman’ın gelişi güzel bir tefsiri de olmamış olur.

Rahim: Rahim kelime olarak; merhamet eden, çok merhametli, acıyan, bağışlayan, nimetlendiren ve mükafatlandıran gibi manalara gelir, ism-i mefhul olarak da kullanılır. Bu mana kullar için olur buna göre merhamet olunan ve nirnetlendirirlen manalarına gelir.

Yüce Allah’ın sıfatı olarak er-Rahim; ebediyen kullarına merhamet eden, sonsuz ve sınırsız bir şekilde rahmet eden, Mü’min kullarına ebedi hayatta merhamet edip onları cennet ve cennet nimetleriyle mükafatlandırandır.

Rahman sıfatı ezeli merhameti, Rahim sıfatı ise ebedi rahmeti ifade etmektedir. Yine Yüce Allah’ın sıfatı olarak bu ism-i şerif; Kur’an-ı Kerimde “erhamurrahimin”, “hayrurrahimin” ve “zurrahme” şeklinde de ifade olunmaktadır.

Rahman sıfatı; Allah’ın dünyada mü’min kâfir, canlı cansız bütün mahlûkatı yaratması ve onları nimetlendirmesi manalarını ifade eden, zatına mahsus bir sıfat olup kullara verilmesi caiz olmayan bir kelime iken “rahim” mahiyeti tamamen Allah’a ait olup mananın cüz’ü kullarda bulunmakla kullar için de kullanılmıştır. Kur’an’ı Kerim’de bu hususta Yüce Allah şöyle buyuruyor.

And olsun ki size sizden bir Peygamber geldi. Meşakkat ve sıkıntıya uğramanız ona ağır gelir; ( doğru yolu bulup iman nimeti içinde hayra yönelmenizi) çok arzu eder, mü’minlere karşı çok şefkatli, çok merhametlidir.( Tevbe Suresi: 128)

Rabbimizin “Rahman” ismi Kur’an-ı Kerim de 57 defa tekrarlanmıştır. “Rahim” ismi ise 115 defa tekrarlanmıştır. Yalnız Tevbe Suresinin 128 inci ayetindeki “Rahim” Peygamberimizin sıfatı olarak verilmiştir.

Okuduğumuz bu ayet-i kerimede geçen rauf ve rahim sıfatları Efendimiz (s.a.v) için zikr olunmaktadır. Rahim isiminin kapsayıcı küllü manası ise ancak Allah (c.c)’a aittir.

Şüphesiz iman edenler, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler; işte onlar, Allah’ın rahmetini umabilirler. Allah bağışlayandır, esirgeyendir.( Bakara Suresi: 218)

Okuduğumuz ayet-i kerimden de anlaşılmaktadır ki; Er-Rahim ismi, isim benzerliği yönünden insanlara verilebilen ama Allahu Teâlâ ( cc )’ya izafe edilince sınırı çizilemeyen bir merhameti ifade eder.

Rahim ismi de Rahman ismi gibi merhametin aşın şeklini ifade eder. Aralarında ise ince bir fark vardır. İslam uleması bu durumu şu şekilde ifade etmişlerdir: Rahman ismi Allahu Teâlâ (cc)’mn sıfatıdır ve fiil ile doğrudan bir ilişkisi yoktur. Allahu Teâlâ (cc)’nın ezeli merhametini beyan etmektedir. Rahim ismi ise fiil ile alakalıdır ve akıl sahipleri için sonradan tecelli etmektedir. Misal verecek olursak mesele daha iyi anlaşılacaktır.

Bütün canlılar ve bitkiler Allahu Teâlâ (cc)’nın Rahman sıfatı sayesinde vücut bulup nimetlendirilmektedir. İnsanın da var oluşu Allahu Teâlâ (cc)’nın Rahman isminin bir tecellisidir. Ama iman edip salih amel işleyen Müslümanların cennete girmeleri ve ebedi mükâfata nail olmaları Allahu Teâlâ (cc)’nın “Rahim” isminin bir tecellisidir. Yani Rahman ismi, hiçbir çalışmaya bağlı olmadan Allahu Teâlâ ( cc )’nın yaratıklarına merhametini ifade ederken “Rahim” ismi ise belirli şartlara dayalı rahmeti ifade eder.

Allahu Teâlâ (cc)’ya kul olan kimselerin bu iki hakikati çok iyi kavramaları lazımdır. Esasen insan ile taş arasındaki fark Rahim ismindeki tecellide saklıdır. İnsan kesb kazanabilen bir varlıktır. Allahu Teala (cc)’nın yaratıklarına karşı olan merhametinin büyüklüğünü de az çok aklı ile tahlil edebilmektedir. Yani Allahu Teala (cc)’nın merhameti sonsuzdur. İnsanoğlu Rabbi yolunda Okuduğumuz bu ayet-i kerimede geçen rauf ve rahim sıfatları Efendimiz (s.a.v) için zikr olunmaktadır. Rahim isiminin kapsayıcı küllü manası ise ancak Allah (c.c)’a aittir.

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أُوْلَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللّهِ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

Şüphesiz iman edenler, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler; işte onlar, Allah’ın rahmetini umabilirler. Allah bağışlayandır, esirgeyendir.( Bakara Suresi: 218)

Okuduğumuz ayet-i kerimden de anlaşılmaktadır ki; Er-Rahim ismi, isim benzerliği yönünden insanlara verilebilen ama Allahu Teâlâ ( cc )’ya izafe edilince sınırı çizilemeyen bir merhameti ifade eder.

Rahim ismi de Rahman ismi gibi merhametin aşın şeklini ifade eder. Aralarında ise ince bir fark vardır. İslam uleması bu durumu şu şekilde ifade etmişlerdir: Rahman ismi Allahu Teâlâ (cc)’mn sıfatıdır ve fiil ile doğrudan bir ilişkisi yoktur. Allahu Teâlâ (cc)’nın ezeli merhametini beyan etmektedir. Rahim ismi ise fiil ile alakalıdır ve akıl sahipleri için sonradan tecelli etmektedir. Misal verecek olursak mesele daha iyi anlaşılacaktır.

Bütün canlılar ve bitkiler Allahu Teâlâ (cc)’nın Rahman sıfatı sayesinde vücut bulup nimetlendirilmektedir. İnsanın da var oluşu Allahu Teâlâ (cc)’nın Rahman isminin bir tecellisidir. Ama iman edip salih amel işleyen Müslümanların cennete girmeleri ve ebedi mükafata nail olmaları Allahu Teala (cc)’nın “Rahim” isminin bir tecellisidir. Yani Rahman ismi, hiçbir çalışmaya bağlı olmadan Allahu Teâlâ ( cc )’nın yaratıklarına merhametini ifade ederken “Rahim” ismi ise belirli şartlara dayalı rahmeti ifade eder.

Allahu Teala (cc)’ya kul olan kimselerin bu iki hakikati çok iyi kavramaları lazımdır. Esasen insan ile taş arasındaki fark Rahim ismindeki tecellide saklıdır. İnsan kesb kazanabilen bir varlıktır. Allahu Teala (cc)’nın yaratıklarına karşı olan merhametinin büyüklüğünü de az çok aklı ile tahlil edebilmektedir. Yani Allahu Teâlâ (cc)’nın merhameti sonsuzdur. İnsanoğlu Rabbi yolunda çalışırsa Allahu Teala (cc) sonsuz lütfunu kullarına açar ve O’nu ebedi nimetlere ğarkeder. Allahu Teala (cc) yolunda çalışan kimselerin bu sebeble hiçbir şekilde ümitsizliğe kapılması caiz değildir. Allahu Teâlâ (cc) kendi yolunda gidenleri hem dünya da hem de ahirette mutlaka hayırlara ğarkeder. Er-Rahim ism-i şerifi Allah (c.c)’ın esma-ül hüsnasının başında gelen isimlerindendir. Bu ismi anlayan bir mü’min Yüce Allah’ın ebedi merhametine nail olmak için azami gayret gösterip günahlarında affu mağfiret diliyerek salih amellerini attırır.[2]

[1] Beyhaki el Esma ves Sıfat s.50-52)

[2] Ş.Sarı İslam akaidi c 5 Er-Rahman, Er- Rahim