TABERİ (RH.A)’NİN BAKIŞ AÇISIYLA BAKARA SURESİ 65. ve 66. AYETLER

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

65-66- İçinizden, cumartesi yasağını çiğneyenleri elbette biliyorsu­nuz. Biz onlara “Hor ve zelil olarak maymunlar olun” demiştik. Biz onların bu hallerini, o zamana da bulunanlara ve gelecek olanlara bir ibret ve müttakiler için de bir nasihat yaptık.

Ey Yahudiler, sizden, emrime karşı gelmeye cesaret edip cumartesi yasağını çiğneyerek avlanmaya çıkanları çok iyi biliyorsunuz. Onlara ne yaptığımı da biliyorsunuz. Onlara “Maymunlar, hakir ve alçaklar, uzaklaştırılmışlar, ko­vulmuşlar olun” demiştik. Biz onların bu hallerini, yani onlarda yaptığımız bu şekil değişikliğini, geçmişteki günahlarına ceza olarak, onlardan sonra gelecek­lere de, aynı şekilde davrandıkları takdirde onlar gibi olacaklarını göstermek için yaptık. Bunu, öğüt alıp hatırlarından çıkarmamaları için, müttakilere bir uyan ve müminlere bir ibret yaptık.

Taberi diyor ki: “Bu ve bundan sonra gelen ve Resulullah’m zamanın da Medine’nin çevresinde bulunan Yahudilere hitabeden bu âyetler Rasulullah’ın zamanındaki Yahudileri uyarmakta, onları, Allah’ın emir ve yasaklarına uyarak Hz. Muhammed (s.a.v.) in Peygamberliğini kabul etmeye davet etmekte­dir. Aksi takdirde Allah’ın emir ve yasaklarına karşı gelen ataları maymunlara dönüştürülerek cezalandırıldıkları gibi onların da Allah tarafından cezalandırıla­caklarını bildirmektedir.

İsrailoğullarına Allah Teala tarafından konmuş olan cumartesi günü avlan­ma yasağı hususunda diğer âyeti kerimelerde de şöyle buyurulmaktadır: “Ey Muhammed, onlara, deniz kenarındaki şehir halkının başına gelenleri sor. Hani onlar, cumartesi günü haddi aşıyorlardı. Tatil yaptıkları cumartesi günü balıklar akın akın kendilerine geliyor, tatil yapmadıkları diğer gün­lerde ise onlara yaklaşmıyorlardı. İşte biz, yoldan çıkmaları sebebiyle onla­rı böylece imtihan ediyorduk. Ey kendilerine kitap verilenler, bir kı­sım yüzleri silip belirsiz yaparak önünü arkasına çevirmeden veya cumar­tesi ehline lanet ettiğimiz gibi onlara lanet etmeden, yanınızdaki kitapları tasdik eder olduğu halde indirdiğimiz Kur’an’a iman edin. Allah’ın emri mutlaka yerine gelir. “Söz vermeleri için Tur dağını üzerlerine kal­dırdık. Onlara “O kapıdan secde ederek girin” dedik. “Cumartesi günü yasağını çiğnemeyin.” dedik. Ve onlardan sağlam bir söz aldık. 

İzahını yaptığımız bu Bakara suresinin altmış beşinci âyetinde, Yahudilerin, maymunlara çevrildiği beyan edilmektedir. Bu hususta diğer âyetlerde de şöyle buyurulmaktadır: “0c ki “Allah tarafından bir eczaya çarptırılma ba­kımından size bunlardan daha kötüsünü haber vereyim mi? Allah, kime la­net eder ve gazabına uğratırsa ve kimlerden de maymunlar, domuzlar ve Tağuta tapanlar yaparsa, işte bunlar, makamları en kötü, yolları da en sa­pık olanlardır.  Kendilerine yasak edilen şeylerden vaz geçmemekte ısrar edince onlara “Hor ve hakir maymunlar olun” dedik. 

Bu hususta Abdullah b. Mes’uddan rivayet edilen bir hadis-i şerifte şöyle bu vuruluyor:

“Bir gün rasulullah (s.a.v.)den, maymun ve domuzlar hakkında “Acaba bu hayvanlar, bunların şekline giren Yahudilerin soyundan mı gel­medir?” diye sorduk. Peygamber efendimizde şu cevabı verdi: “Allah’ın, la­netine uğratarak başka yaratıklar şekline döndürdüğü her topluluk yok olup gitmiştir, soyları kalmamıştır. Bu maymun ve domuzlar, ise daha önce var olan soylarının devamıdır. Allah, Yahudilere gazap edince onları, may­munlar ve domuzlar şekline çevirmiştir. 

Dehhak, Yahudilerin geçmişte maymunlara dönüştürülme hadisesini, Ab­dullah b. Abbastan özetle şu şekilde nakletmiştir: Abdullah b. Abbas demiştir ki: “Allah Teala hiçbir Peygamber göndermemiştir ki ona cuma gününün faziletini, göklerdeki yaratıklar ve melekler nezdindeki üstünlüğünü ve kıyametin o gün­de kopacağını bildirmiş olmasın. Ümmetinin Hz. Muhammed’e tabi olması gibi, geçmiş Peygamberlerin kendilerine tabi olan ümmetleri de cuma gününün kut­sallığını öğrenmişler, ona saygı göstermişler ve cuma gününü haftanın kutsal günü olarak devam ettirmişlerdir. Cuma gününü böyle kabul etmeyenler ise, âyet-i kerimede zikredildiği gibi, Allah’ın koyduğu sının aşmışlar ve neticede en aşağılatıcı cezalara uğramışlardır. Şöyle ki: Hz. Musa. Yahudilere cuma günü tatil yapmalarını emretmiş ve onun faziletli bir gün olduğunu kendilerine bil­dirmiştir. Fakat Yahudiler: “Ey Musa, sen bize nasıl cuma günü tatil yapmamızı emrediyor, onun diğer günlerden üstün olduğunu söylüyorsun? Halbuki günle­rin en üstünü cumartesi günüdür. Zira Allah Teala gökleri, yeri ve rızıklan altı günde yaratmış altı günün nihayetinde cumartesi gününde her yaratık itaat ede­rek Allah’a boyun eğmiştir” demişlerdir. Bunun üzerine Allah Teala Hz. Musa-ya. “Bırak onları cumartesi günü tatil yapsınlar. Fakat o günde ne balık avlasınlar ne de başka bir şey. Söyledikleri gibi herhangi bir iş de yapma­sınlar.” buyurdu.

Cumartesi günü olunca onlara balıklar suyun üzerinde yüzerek geliyorlar­dı. Cumartesi gününün dışındaki günlerde ise avcılardan kendilerini sakınıyor­lardı. Nitekim bu husus şu âyeti kerimede zikredilmektedir: “… Tatil yaptıkla­rı diğer günler de ise onlara yaklaşmıyorlardı.  Balıklar bu şekilde de­vam edince Yahudiler hem onları avlamak istiyor hem de Allah’ın kendilerini cezalandırmasından korkuyorlardı. Bazıları bu yasağı ihlal ettiler. Hz. Musa’nın, kendilerini sakındırdığı cezalandırma tehdidine aldırış etmediler. Balıkları ko­layca yakaladılar. Allah’ın kendilerini hemen cezalandırmadığını görünce de birbirlerine, balık avladıklarını, buna rağmen cezalandırılmadıklarını söylediler. Böylece cumartesi günü balık avlayanlar gittikçe çoğaldı. Onlar, Musa’nın ken­dilerine bildirdiği ihtarların asılsız olduğunu zannediyorlardı. İşte böylece, âyet-i kerimenin bildirdiği gibi, isyanlarından dolayı Allah onları maymunlara çevirdi. Onlar, yeryüzünde sadece üç gün yaşayabildiler. Bu üç günde de ne ye­diler ne içtiler ne de cinsel temasta bulundular. Allah Teala. Asıl maymunları domuzları ve diğer yaratıkları, Kur’an-ı kerimde zikrettiği gibi altı günün içinde yaratmıştır. Yahudileri ise insan şeklinden çevirip maymun yapmıştır. Allah, di­lediğine dilediğini yapar ve dilediğini dilediği şekle sokar.

Abdullah b. Abbas’ın azatlı kölesi İkrime ise bu hususta Abdullah b. Abbas’ın özetle şunları söylediğini rivayet etmiştir: “Allah Teala sizlere cuma gü­nünde namaz kılmayı farz kıldığı ve o günde tatil yapmayı emrettiği gibi İsrailoğullarına da o gün de ibadet etmeyi farz kılmış o günü. haftanın bayram günü yapmıştır. Fakat İsrailoğulları cuma gününü bırakıp cumartesi gününe saygı göstermişler, onu kutsallaştırmalar ve bunda ısrar etmişlerdir. Bunun üzerine Allah Teala onları imtihan etti, kendileri için helal olan bazı şeyleri haram kıldı. Onlar “Eyle” ile “Tur” arasında bulunan Medyen kasabasında kalıyorlardı. Al­lah onlara, cumartesi gününde balık avlamayı ve onu yemeyi haranı kılmıştı. Cumartesi gününde denizin kenarına akın akın balık geliyor cumartesi bitince de büyük küçük hiçbir balık kalmayıp gidiyorlardı. Daha sonraki cumartesi gü­nüne kadar durum böyle devam ediyor, cumartesi olunca da yine balıklar akın akın geliyorlardı. Durum uzun bir müddet böyle devam etti. Yahudiler balık yemeyi çok özlemişlerdi. Onlardan biri cumartesi günü bir balık yakalayıp ipe bağlayarak suya attı. İpin ucunu da sahile çaktığı bir kazığa bağladı. Onu bu va­ziyette bırakarak ertesi gün geldi aldı ve götürüp yedi. Daha sonraki cumartesin­de de aynı şeyi yaptı. İnsanlar balık kokusunu aldılar. Kasaba halkı “Vallahi biz balık kokusunu alıyoruz” dediler. Ve balık tutan adamın ne yaptığını öğrendi­ler. Kendileri de onun yaptığı gibi yaptılar. Uzun zaman böyle gizli bir şekilde balık yediler. Allah onları derhal cezalandırmamıştı. Nihayet onlar açıkça balık avlayıp çarşıda satmaya başladılar. İçlerinden takva ehli olan bir gurup: “Vay halinize, Allah’tan korkun” diyor ve yapılan şeyin yasaklandığım söylüyorlardı. Diğer gurup ise ne balık yiyor ne de balık yiyenlere müdahale ediyordu. Onlar şöyle diyorlardı: Allah’ın helak edeceği yahut ta şiddetli bir azaba çarptıracağı kavme ne diye vaaz ediyorsunuz?” Vaaz edenler ise “Rabbinize bir Özür beyan edelim, ayrıca Allah’a karşı gelmekten de sakınırlar ümidiyle vaaz ediyoruz.” 

Abdullah b. Abbas diyor ki: “Onlar böyle devam ederken diğer gurup, meclislerinde ve mescitlerinde bulunuyorlardı. Allah’ın yasağını ihlal edenleri göremez oldular ve birbirlerine: “Galiba bu adamların başına bir şey geldi, bakı­nız ne oldu?” dediler. Gidip evlerine baktılar, kapılar arkasından kilitliydi. On­lar geceleyin evlerine girip herkesin yaptığı gibi kapıları arkasından kilitlemişlerdi. Onlar işte o evlerinde maymunlara dönüştürülmüşlerdi. Onları bakmaya gidenler, maymuna dönüşen erkekleri, kadınları ve çocukları tanıyorlardı.

Abdullah b. Abbas diyor ki: “İşte bu kasaba, Allah Tealanın Hz. Muhammed’e: “Muhammed, onlara, deniz kenarındaki şehir halkının başına gelen­leri sor. buyurduğu kasabadır.

Ebu Neciyh, Mücahidin: “Biz onlara hor ve zelil maymunlar olun” dedik.” Ayet-i kerimesini şu şekilde izah ettiğini rivayet etmiştir. “Allah onların şekillerini değil, kalblerini maymunların kalbleri gibi kılmıştır. Allah Teala, Tevratı kabullenip sonra terkeden Yahudileri, sırtında kitap taşıyan merkeplere benzettiği gibi bu âyeti kerimede de onları, maymunlara benzetmiştir. Onların şekli gerçekte maymuna dönüşmemiştir.”

Taberi, Mücahidin bu görüşünün, Allah Tealanın kitabının zahirine ters düştüğünü söylemiştir. Zira Allah Teala Kur’an-ı Kerimde, Yahudilerin bir kısmını maymunlara bir kısmını domuzlara çevirdiğini ve onlardan bir kısmını Tağuta tapanlar kıldığını, Yahudilerin, Hz. Musaya “Allah’ı bize açıkça göster de onu açıkça görelim.” dediklerini, buzağıya tapmalarından sonra tevbelerinin birbirlerini Öldürmek şeklinde olduğunu, Kudüse girmelerim emrettiğinde Musaya: “Git de o zorbalarla sen ve rabbin savaşın, biz burada oturup kalanlarız” dedik­lerini, bunun üzerine Allah’ın onları çölde şaşkın vaziyette dolaştırdığını beyan etmiştir. Yahduilerin maymuna çevirmediklerini söylemek, bunlar hakkında Kur’an-i kerimde zikredilen diğer şeylerin de meydana gelmediğini söylemek gibidir. Şayet diğer şeyler kabul edilir de sadece maymuna çevrilmedikleri söy­lenecek olursa buna dair delil gösterilmesi gerekir. Aksi halde iddia delilsizdir, bu sebeple de reddedilir.

Âyet-i kerimede “Biz onların bu hallerini, o zamanda bulunanlara ve gelecek olanlara bir ibret ve müttakiler için de bir nasihat yaptık.” Duyurul­maktadır. Âyet-i kerimede zikredilen ve “Onların bu durumu” diye tercüme etlilen cümlesindeki ( u ) zamiri müfessirler tarafından çeşitli şekillerde izah edilmiştir:

Abdullah b. Abbastan nakledilen bir görüşe göre buradaki zamir “May­muna çevrilme cezasını ifade etmektedir.” Buna göre bu cümlenin mânâsı: “Biz onların maymuna çevrilme cezasını, o zamanda bulunanlara ve gelecek olanla­ra bir ibret ve müttakiler için de bir nasihat yaptık.” demektir.

Abdullah b. Abbastan nakledilen başka bir görüşe göre burada geçen (ti ) zamirinden maksat, “Balıklar”dır.

Başka, bir kısım âlimlere göre, halkı, cumartesi günü yasağını ihlal eden şehirdir. Diğer bir guruba göre “Maymuna çevrilen insanlardır”. Başka bir gö­rüşe göre de, cumartesi günü yasağım ihlal eden ümmettir. Bu izahlara göre âyetin mânâsı şu sekildedir. “Biz, cumartesi günlerinde akın akın gelen o balıklan veya sakinleri, cumartesi yasağını ihlal eden ve beldeyi yahut kendilerini maymuna çevirdiğimiz o insanları ya da cumartesi yasağını ihlal eden o ümme­ti, o zamanda buluna onlara bir ibret ve müttakiler için de bir nasihat yap­tık.”

Âyet-i kerimede geçen ve “O zamanda bulunanlar” diye tercüme edi­len ifadesi de müfessirler tarafından farklı şekiller­de izah edilmiştir.

Dehhak, Abdullah b. Abbasın, âyetin bu bölümünü şöyle izah ettiğini ri­vayet etmiştir. “Biz bu durumu, maymuna çevirilen o kavimden sonra gelenler için ve onlarla birlikte olup ta maymuna çevrilmeyenler için bir ibret kıldık ki bu duruma düşmekten sakınsınlar.”

Rebi’ b. Enes ise âyet-i kerimenin bu bölümünü şöyle izah etmiştir: “O kavmi maymunlara çevirme işini biz, geçmişte işledikleri günahları için bir ce­za, geride kalan insanlar için de bir ibret kıldık. Takva sahipleri için de bir nasi­hat yaptık.”

İkrime ise, âyetin bu bölümü şu şekilde izah etmiştir: “biz bu hadiseyi, onların yaşadıkları şehirin önünde ve arkasında bulunan şehirler için bir ibret ve takva sahipleri için de bir nasihat yaptık.”

Katade de âyetin bu bölümünü şöyle izah etmiştir: “Onları maymuna çe­virmemiz, bizim onları, işledikleri günahlardan ve avladıkları balıklardan dolayı cezalandırmamızdandır.”

Mücahid ise bu âyeti şöyle izah etmiştir: “Onları maymuna çevirmemiz, daha önce işledikleri günahları ve helak olmalarına sebep olan son günahları se­bebiyle cezalandimnamızdandır.”

Başka bir görüşe göre Abdullah b. Abbas âyetin bu bölümünü şu şekilde izah etmiştir: “Bizim, balıkları cumartesi günü akın akın gönderip diğer günlerde gönderemememiz, onların, balıkların bu halinden önce işledikleri günahları ve ondan sonra işledikleri günahları sebebiyle cezalandırmamızdandır.”

Tuberi bu görüşlerden birinci görüşü tercih etmiş ve âyet-i kerimeyi şu şekilde izah etmiştir: “Biz, cumartesi günü yasağını ihlal eden o Yahudilere “Hor ve hakir maymunlar olun” dedik. Bizim onları cezalandırmamız, maymu­na çevrilmeden önce işlemiş oldukları günahlardan dolayıdır. Bir de onların iş­ledikleri gibi bir günahı işleyecek olanları aynı cezaya çarptıracağımızı bildir­mek içindir.

Taberi, âyette zikredilen “Müttekiler” ifadesinden maksadın, Muhammed ümmeti olduğunu söylemiş, İbn-i Cüreyc ise, maymuna çevirileri bu Yahudi’ler den sonra gelen bütün müttakileri kapsadığını zikretmiş Abdullah b. Abbas da buradaki “Takva sahiplerinden maksadın, kıyamet gününe kadar devam edecek olan takva sahipleri olduğunu söylemiştir.