Benî Nadir Yahudilerinin Medine’den Sürgün Edilmesi (Rebiülevvel Ayı, Hicretin 4. Yılı) | Siyer Programı – 38. Bölüm

Benî Nadir Yahudilerinin  Medine’den Sürgün Edilmesi (Rebiülevvel Ayı, Hicretin 4. Yılı)

İbn-i Sa’d rivayet ediyor :

Resûlullah (s.a.v.) cumartesi günü Medine’den ayrılıp, Küba mescidine gelerek namaz kıldı. Beraberinde de Ensâr ve Muhacir­lerden bir grup Sahâbe-i Kiram bulunmaktaydı. Resûlullah (s.a.v.) sonra, Nadir oğullan yahudilerinin yanına geldi. Onlarla; kendisi tarafından dokunulmazlık belgesi verilmiş bulunan fakat yanlışlık­la Amr bin Umeyye ed-Damri’nin öldürdüğü Kilâb oğullarından iki kişinin diyetini konuştu. Yardımcı olmaları gerektiğini bildirdi. Za­ten Nadir oğulları ile Âmir oğulları arasında öteden beri anlaşma ve ittifak bulunmaktaydı. Bu husus tbn İshâk ve diğerlerinin riva­yetine göredir. Resûlullah’m bu sözlerine karşılık onlar da: «Olur, yâ Ebâ Kasım! îtz sana istediğin yardımı yaparız…» dediler. Bu sı­rada bir kısım yahudıler tenhaya çekilip, Resûlullah’a suikast yap­mayı plânladılar. İçlerinden Amr bin Cahhaş en-Naddari adındaki lahudi; «Ben evin damına çıkar, onun üzerine bir kaya bırakırım»

diyerek işi üzerine aldı. Çünkü Resûlullah, Yahudi evlerinden biri­nin duvarının dibinde duruyordu…

îbn Sa’d rivayetinde şunu da ekliyor:

Beni Nadir yahudilerinden Sellâm bin Müşkem onlara: «Sakın bunu yapmayın. Vallahi, sizin bu plânladığınız suikast ona haber verilir. Ayrıca bu iş, onunla bizim aramızda bulunan sözleşmeyi boz­mak demek olur[1][57]» dedi.

Yahudilerin plânladıkları suikast haberi, Cebrail aracılığı ile Resûlullah’a gelince, hemen bir ihtiyacını gidermek için kalkıyor­muş gibi davranarak yerinden kalkıp Medine yolunu tuttu. Ashâ-bıyla karşılaştığında: «Yâ Resûlâllah, kalkıp gittiniz, sebebini an­layamadık» d^ye sordular. O da: «Yahudiler, beni öldürmeyi tasarla­dılar. Allah bana bu durumu haber verince, hemen kalkıp gittim» buyurdu.

Bu olay üzerine Resûlullah (s.a.v.) onlara: «Yurdumdan çıkı­nız! Siz bana suikast etmeyi, beni öldürmeyi plânladınız. Size on gün mühlet veriyorum. Bu süreden sonra buralarda sizden kim görülürse boynunu vururum…» diye bir elçi gönderdi.

Bu haber üzerine yahudiler Medine’den çıkmak için hazırlığa başladılar. Fakat münafıkların başı Abdullah bin Ubey bin Selûl on­lara : «Sakın yurdunuzu bırakıp gitmeyin. Kalenizde oturun. Be­nimle birlikte kavmimden ve diğer Arap kabilelerinden sizinle be­raber çarpışacak iki bin kişi var..» demek üzere adamlarından bir haberci gönderdi. Onlar da çıkmak için verdikleri karardan vaz­geçtiler. Kalelerine sığınıp beklediler. Resûlullah (s.a.v.î da on­larla savaşmak ve üzerlerine yürümek için hazırlık yapmasını em­retti.

Sonra Resûlullah (s.a.v.) Nadir oğulları yahudilerinin bölge­sine doğru hareket etti. Yahudiler yanlarına oklarını ve taşları ala­rak kalelerine sığındılar. Fakat Abdullah bin Ubey bin Selûl onlara yardım etmedi ve verdiği sözü yerine getirmedi. Hz. Peygamber, (s.a.v.) de onların etrafını kuşattı. Hurmalıklarının kesilmesini ve yakılmasını emretti[2][58]. Bunun üzerine yahudiler: «Yâ Muham­medi Sen bozgunculuğu ve fesadı meneder, bunu yapanları ayıp­lardın. Şimdi yaş hurma ağaçlarını ne diye kestiriyor ve yaktırıyor­sun?» diyerek bağırıştılar. Bu konuda Cenâb-ı Hak şu âyet-i kerîmeyi indirdi: «Siz herhangi bir hurma ağacını kestiniz, yahut kökleri üze­rinde dikili bıraktuıızsa bu hareketiniz (fesad için değil), hep, Al­lah’ın izniyledir ve fasıkları perişan etmek içindir[3][59]».

Nadir oğullan yahudileri, Resûluîlah’a kendi istediği gibi, Me­dine’den çıkmalarını teklif ettiler. Fakat Resûlullah (s.a.v.) Bugün ben, sadece başınızı alıp gitmenizi kabul ederim. Savaş araç ve gereçleri hariç, bir devenin taşıyabileceği eşyalarınız size aittir. Di­ğer mallarınız, artık size ait değildir» buyurdu. Yahudiler de bunu kabul ettiler ve develerinin taşıyabileceği kadar mallarını yükleyip gittiler. İbn Hişâm, yahudilerden bir adamın yıktığı evinin kapı­sını devesine yükleyip götürdüğünü nakleder. Nadir oğullarından bir kısmı Hayber’e, bir kısmı da Şam’a gittiler. Onlardan iki kişi hariç hiçbirisi Müslüman olmadı. Müslüman olanlar, Yâmin bin Umery bin Kâ’b bin Amri bin Cahş ile Ebû Sa’d bin Vahb idi. İki­si de mallarını aldılar[4][60]..                                        ı

Resûlullah (s.a.v.), Nadir oğullarının mallarını Ensâr’a değil de, ilk muhacirler arasında taksim etti. Ensâr’dan da fakir oldukları bildirildiği için iki kişiye de mal verildi. Onlar da, Sehl bin Huneyf ile Ebû Dücâne Semmak bin Harşe idi. Nadir oğullarının malları sadece Resûlullah’a âit idi., Belâzuri «Fütûhu’l-Büldân» adlı kita­bında, Resûlullah’ın, hurmaların altındaki araziyi ektirip, hanımla­rının ve ehlinin bir yıllık geçimini oradan sağladığını; fazla kalanı­nı ise savaş araç ve gereçleriyle silâh te’minine ayırdığını kayde­diyor[5][61]. Haşr sûresi baştan sona kadar, Nadir oğulları yahudileri hakkında indi. Şu âyet-i kerime de, Resûlullah’ın Nadir oğullarının mallarını taksim etme hususundaki politikasını açıklar mahiyette indi: «Allah’ın onların mallarından «Fey» olarak peygamberlerine verdiği mala gelince; siz ona ne at, ne de deve koşturdunuz. (O ya­kın yere yürüyerek gittiniz) Fakat Allah, Resullerini dilediği kim­selere, hakim kılar. Onların gönüllerine korku düşürür, onlar Üze­rinde hükmünü yürütür. Allah herşeye hakkıyle kadirdir. Allah’ın peygamberine (kafir) memleketler ahalisinden verdiği ganimet (Fey) Allah için (Kabe ve diğer mescidlerin tamiri için) peygamber İçin, ona yakın olan akraba için, yetimler, yoksullar ve yolda kal­mış kimseler içindir. Tâ ki o mal sizden yalnız zenginler arasında dolaşan bir servet (devlet) olmasın. Peygamber size ne verdi ise onu alın; size neyi yasak etti ise onu da almayan. Allah’tan korkun, çünküAllah çok şiddetli azab sahibidir[6][62]».[7][63]

Dersler ve İbretler

Bu olay, Yahudinin içine iyice kök salmış hıyanet ve ahde ve­fasızlık huyunun ikinci tablosudur. Biz bundan önce de, Kaynuka oğulları yahudilerinin başvurdukları hıyanetlerden diğer bir şekli­ni görmüştük. Bu husus sayılamayacak kadar olayların doğruladı­ğı tarihi bir hakikattir. Onlara isabet eden ilâhi lanetin sırrı da işte budur. Bu ilâhi laneti Cenâb-ı Hakk’ın şu kavli tescil etmiştir: «İsrail oğullarından kâfir olanlara hem Davud’un, hem de Meryem oğlu İsa’nın dili ile lanet olundu. Bunun sebebi, onların isyan et­meleri ve hakkın sınırını asmış olmalarıydı[8][64]».

Sonra, bu olayda güzel dersler ve İslâm şeriatının hükümlerin­den birçoğuyla ilgili önemli işaretler bulunmaktaydı. Biz onları aşa­ğıdaki şekilde özetliyoruz:

1-Yahudilerin Resûhıllah için tertipledikleri suikastı ortaya çıkarmak için Allahü Teâlâ’dan Resûlullah’a gelen bu haber, Yüce Allah’ın kendi elçisini bi’setinden önce ve bi’seti esnasında ikram buyurduğu birçok hârikalardan ve mucizelerden biri sayılır. Bu mu­cize de Resûlullah’ın peygamber sıfatının, öbür şahsî özelliklerinden önce geldiğini ortaya koyar. Mes’ele bizim dikkatimizi bu yöne çek-memizdir. Onun peygamberliğine imanımız da böyle artar…

Siyret ve Fıkhu’s-Siyre konusunda eser veren bir kısım yazar­lar; yahudilerin niyyetlerini açığa çıkarmak maksadıyla, Resûlul­lah’a inen şu «İlâhî Haber»den söz ederlerken; bununla yahudile­rin tertipledikleri suikastın kendisine ilham edildiğini açıklamak isterler. Halbuki ilham kelimesi, bütün insanlara âit müşterek bir mânâya delâlet ediyor. Karineler ve işaretler yolundan ibaret olan ilham duyusu tabii bir duyudur. Bu duyu sadece bir grup insana âit olamaz. «İlâhî Haber» kavramı ise, Siyret âlimlerinin (Allah on­lara rahmet eylesin) de kullandığı gibi; yalnızca Nübüvvetin husu­siyetlerinden ve özelliklerinden olan bir tek mânâya delâlet eder. Biz biliyoruz ki, başkası değil de, bu mânâ Hz. Peygamber’e tuzağı hissettirdi. O da, Allahü Teâlâ’nın Resûlullah’a,  «Allah  seni diğer insanlara karşı koruyacak…» diye verdiği kesin sözü yerine getir­mesidir.

Durum böyle olduğuna göre, ifadeyi değiştirme de, ne oluyor? Ama hakikaten bu tutum, mucizeleri inkâr etme niyyetinden başka birşey değildir. Önceki konulardan da okuyucu biliyor ki, Hz. Pey­gamber (s.a.v.)’in mucizelerini -mütevâtir kesinlikle sabit olduktan sonra- inkâr etmek ancak, Hz. Peygamber’in peygamberliğine iman etmedeki zayıflıktan kaynaklanır.

2- Nadir oğullarının hurma ağaçlarını kesme ve yakma işi ittifakla sabittir. Resûlullah’ın bu ağaçlardan kesip yaktırdığı sade­ce bir kısımdır. Sonra geri kalanlarını olduğu gibi bırakmıştı. Resû­lullah’ın bir kısmını kesip, bir kısmını bırakmasını Kur’an âyetleri tasvib eder bir şekilde inmişti. Bu konudaki âyet şudur: «Siz (kâfir­lerin kinini artırmak için) herhangi bir hurma ağacını kestiniz, ya­hut kökleri üzerine dikili bıraktmızsa, bu hareketiniz hep Allah’ın izniyledir ve fâsıkları perişan etmek içindir…[9][65]»

îslâm âlimlerinin tümü, buradan yürüyerek, düşman” ağaçlarını yok etme konusundaki şer’i hükmün, düşman: yenmek için komu­tanın yarar görüp uygulamasına bağlı olduğu görüşünde birleşti­ler. Bu duruma göre mes’ele, siyaset-i şer’lyye ta’birine giren şey­lerden olmaktadır. Âlimler ftesûiullah’ın bu, hurmalar konusunda­ki tasarrufunun (kesmek veya bırakmak şeklinde) asıl maksadının, maslahatı ve onun yolunu araştırmak ve kendmden sonraki lider­lerine göstermek ve öğretmek olduğunu söylemişlerdir.

İmam Şafiî yine bu konuyla ilgili olarak, Hz. Ebû Bekir (r.a.)’in şu aşağıdaki olayda «kesmek ve yakmakla ilgili emrini» delil ka­bul etmiştir. Hz. Ebû Bekir (r.a.), Halid bin Velid’i, Tülâyha ve Te­mim oğullarına gönderirken; Şam savaşlarında ağaçları kesip yak­maktan onu nehyetmesine rağmen, bu sefer de yakıp kesmesini em­retmiştir. İmam Şafii (Rahimehullah) bu konuda şöyle diyor: «Hz. Ebû Bekir (r.a.)’in meyva veren ağaçları kesmemelerini emretmesi muhtemeldir. Çünkü o, Resûlullah’ın Şam beldelerinin müslümanlar tarafından fethedileceği haberini duyduğu için böyle emir ver­mişti. Hz. Ebû Bekir’in ağaçları kesmesi veya bırakması kendisine mubah olduğu için, o da müslümanların yararını düşünerek, bırak­mayı tercih etti[10][66]».

Maslahat iktiza ettiği zaman, kâfirlerin ağaçlarını kesmenin ve yakmanın mubah olduğunu söylediğimiz bu görüş, İmam Nafi’nin, imam Sevri’nin, Ebû Hanife’nin, Şafiî’nin, İmam Ahmed’in, îmam îshâk’ın ve tüm fukahânın görüşüdür.

Leys bin Sa’d’dan, Ebî Sevrî’den ve Evzâî’den bunun caiz olma­dığı rivayet edilmiştir[11][67].

3- İmamlar, müslümanlann düşmanlarından savaş etmeden aldıkları ganimetlerin «fey» olduğu üzerinde ittifak etmişlerdir. Fey-‘ in tasarrufu ve gözetimi, müslümanlann menfaatinin koruyucusu tmam’a ait olduğu ve savaştan sonra aldıkları ganimetleri orduya taksim ettiği gibi, onu da taksim etmesin’.n üzerine vâcib olmadı­ğı üzerinde ittifak etmişlerdir. İmamlar, bu görüşlerine, Resûlullah (s.a.v.)’ın Nadir oğulları mallarının taksimindeki siyâsetim delil göstermişlerdir. Çünkü Resûlullah (s.a.v.) -yukarıda da gördüğü­müz gibi -; Nadir oğullarının mallarını yalnızca muhacirlere tah­sis etmişti. Kur’ân-ı Kerîm’de, yukarıda belirttiğimiz İki âyet de, Resûlullah’ın bu davranışını tasvip ederek inmişti.

İslâm âlimleri, müslümanlann savaş yoluyla ele geçirdikleri top­raklar hususunda ihtilâf etmişlerdir. İmam ebu Hanife ve İmam Mâl.k, arazinin mutlak olarak taksim edilemiyeceğini, oranın haracının (vergisinin) yalnız­ca müslümanlann yaran için vâkıf olacağım-, ancak devlet başka­nı, maslahatın taksim gerektirdiği görüşüne sahip olursa, bunu ya­pabileceğini kabul etmiştir. Hanefiler de bu görüşe yakın bir görü­şü benimsemişlerdir.

imam Şafii’ye gelince o, zorla alınmış düşman topraklannın di­ğer ganimetlerin taksimi vâcib olduğu gibi, bunun taksiminin, de vâcib olduğu görüşünü savunmaktadır. İmam Ahmed’in mezhebinin zahiri de budur.

İmam Şafii’nin sahip olduğu görüşün delili; Resûlullah’ın Nadir oğullan mallanndaki tasarrufudur. Resûlullah’in, savaşta alınan ga­nimetlerin savaşçılar arasında taksiminin gerekli oluşunun hilâfı­na, Nadir oğullanmn mallannda yaptığı tasarrufun sebebi, bu ga­nimetleri elde etmeye medar olacak herhangi bir çarpışmanın ol­mayışıdır. Resûlullah’ın Nadir oğullar: ganimetindeki karannın se­bebini açıklamadaki muğlaklığı şu âyet-i kerime giderir: «Allah’ın, Nadir oğullanmn mallanndan peygamberine verdiği ganimete «Fey»e gelince: Siz ona ne at koşturdunuz, ne deve…[12][68]».

Fey arazisinin bölünmemesinin sebebi bu olunca, bir hükmün illeti kalktığı zaman, onunla birlikte hükmün de kalkacağı ve ga­nimetler hakkında ta’yin edilmiş olan hüküm tekrar geri geleceği gayet açıktır. Bu konuda arazi ve diğer şeyler eşittir…

İmam Mâlik ve Ebû Hanife’nin sahib olduğu görüşün delilleriy­le ilgili olaylar çoktur. Onlardan en önemlisi Hz. Ömer (r.a.)’in Irak havalisini taksim etmekten çekinip; orayı müslümanlara fazladan bir gelir sağlayan vâkıf yapma şeklindeki uygulamasıdır. Yaptığımız bu  açıklamadan  daha  fazlasını  burada  yapmaya  mahal  yotur.

Yine, dikkat etmemiz gereken bir husus da, Nadir oğullan gani­metinin taksiminde Resûlullah’ın siyâsetini açıklayan her iki âyet de Yüce Allah’ın zikrettiği sebeb (illet) tir. Hani Resûlullah (s.a.v.), Nadir oğullarının mallarını başkalarına değil de yalnızca bir grup insana vermişti. Allahü Teâlâ bunun sebebini açıklamada şöyle bu­yurmuştu: «…Tâ ki, o mal sizden yalnız zenginler arasında dolaşan bir servet (devlet) olmasın…» Yâni bu servet, sizden yalnızca zen­gin tabaka arasında sınırlı olarak elden ele dolaşmasın.

Bu gayenin sebebini açıklamak şunu ilân ediyor: îslâm Şeri-atı’nın mâlî işlerdeki politikası;, baştan başa bu prensibi (yâni ser­vetin belirli kesimin elinde bulunmaması) gerçekleştirmek üzere ku­rulmuştur, îslâm Şeriatı kitablarının mâli ve iktisadî işlerle ilgili hükümlerle dolup taşmasından insan topluluklarım ve sınıflarını bi-nbirine yaklaştıran âdil bir toplumun kurulması amaçlanır. Bu ik­tisadi sistemle, halk arasında meydana gelen ve adaletin işleyişi ile tatbikatına etki eden darboğazlar önlenir.

Zekât hükümlerine işlerlik kazandırılarak, faiz yasaklanarak ve çeşitli ihtikâr kaynakları kurutularak; İslâm şeriatının hüküm­leri ve mali işlerle ilgili özel nizamı uygulama alanına konulmuş olsa, elbette tüm insanlar bolluk ve refah içinde yaşayacaklardır. Belki bazan nzık konusunda aynı eşitlik içinde olmayabilirler, ama tümü de yine ellerinde bulunanla yetinirler. Eğer bu toplumda her­kes birbiriyle yardımlaşma içinde olursa, onların içinde diğerini ezen bir grup bulunmaz.

Daha da önemlisi; Yüce Allah’ın şu dünyada şeriat koymasının gayesi îslâm toplumunu kurmak olduğuna göre, bunun içinde kal­mak ve dışına çıkmamakla yükümlü olduğumuz belirli sebebler ve yollar koyduğunu bilmemiz gerekir. Yâni Yüce Allah bizi hem ga­ye ve hem de vasıtaya uymaya çağırıyor. İslâm’dan maksad, içti­maî adaleti kurmaktır. Bunu gerçekleştirmek için istediğimiz yolu ve vasıtayı kullanalım, demek doğru olmaz.. Bilâkis bu gaye ve vasıtanın dışına çıkmak sayılır. Allah’ın bize gerçekleştirmeyi em­rettiği bu gaye, bizim için bu gayeye giden yol olarak konulan se­bebe sarılmanın dışında gerçekleşemiyecek. Tarih bunun en büyük delili, hâdiseler bunun en büyük şahididir.

Kur’ân-i Kerim’in bu hâdise üzerine ve bu hâdisenin umumî münâsebeti üzerine getirdiği açıklamayı anlayabilmek için yâni; ya-hudllerle münafıkların münâsebetini, Resûlullah’ın mal ve savaş ko­nusundaki siyâsetini v.s. kavrayabilmek için Haşr sûresinin tümü­nü okumak uygun olur. Bu sûre Nadir oğulları olayının ders ve öğütlerini öğrenmeye imkân tanıyan hususların en önemlisidir. [13][69]

[1][57] İbn Sa’d, Tabakat:  3/99.

[2][58] Bu hadisi Buhâri ve Müslim rivayet etmiştir.

[3][59] Haşr sûresi, âyet: 5.

[4][60] Bkz. : İbn Sa’d: Tabakat, îbn Hlgâm: es-Siyre, Taberi: Tarih, İbn Kesir: Tefsir.

[5][61] UyûnlH-Eser: 2/51.

[6][62] Haşr süresi, âyet:  6-7.

[7][63] Dr. M. Said Ramazan El-Bûti, Fıkhu’s Siyre, Gonca Yayınevi: 271-274.

[8][64] Mûıdo sûresi, âyet; 78

[9][65] Haşr süresi, âyet: 5.

[10][66] İmam Şafii, el-Ümm: 7/324. Bu konuda daha (azla bilgi İçtn bu kitabın ya­zarının «Zevâbıtü’l-MaslahaU adlı kitabına basvuıunuz.

[11][67] Nevevî Şerhi, Sahih-i MOsIİm:  12/50.

[12][68] Haşr sûresi, âyet: 7.

[13][69] Dr. M. Said Ramazan El-Bûti, Fıkhu’s Siyre, Gonca Yayınevi: 274-278.