VEHBE ZUHAYLİ’NİN (RH.A) BAKIŞ AÇISIYLA AL-İ İMRAN SURESİ 64. VE 68. AYETLER

Allah’ın Birliğine, O’na İbadete Davet Ve Hz. İbrahim’in Dini

64- De ki: “Ey Ehl-i Kitap! Bizimle sizin aranızda adaletli bir kelimeye geliniz: Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim. Ona hiç bir şeyi eş tutmayalım. Kimi­miz kimimizi Allah’tan başka Rabler edinmesin.” Eğer yüz çevirirlerse, “Bi­zim muhakkak Müslümanlar olduğu­muza şahit olun” deyin.

65- Ey Ehl-i Kitap! İbrahim hakkında niçin tartışıyorsunuz. Halbuki Tevrat da İncil de ancak ondan sonra indiril­di. Akıl erdiremiyor musunuz?

66- Diyelim ki sizler bilgi sahibi oldu­ğunuz şeyler hakkında münakaşa etti­niz. Ya hiç bilginiz olmayan şeyler hakkında hâlâ niçin münakaşa edip duruyorsunuz? Allah bilir, siz bilmez­siniz.

67-  İbrahim Yahudi de değildi, bir Hristiyan da değildi. Fakat o hanif bir Müslümandı. O müşriklerden de değil­di.

68-  Şüphesiz insanlar arasında İbra­him’e en yakın olanlar, elbette ona uyanlarla şu peygamber ve iman eden­lerdir. Allah müminlerin velisidir.

Nüzul Sebebi

65-67. ayetlerin nüzulü ile ilgili olarak İbni İshak ve İbni Cerir, İbni Abbas (r. a.)’tan şöyle dediğini nakletmektedirler: Necran Hristiyanlan ile Yahudi ha­hamları Resulullah (s.a.)’m huzurunda bir araya geldiler, onun yanında tartış­tılar. Hahamlar, “İbrahim ancak Yahudi idi” dediler. Hıristiyanlar ise, “O ancak bir Hristiyandı” dediler. Bunun üzerine Yüce Allah, “Ey Ehl-i kitap! İbrahim hakkında niçin tartışıyorsunuz…” ayetini inzal buyurdu.

68. ayet-i kerimenin nüzul sebebi: Yahudilerin “Allah’a yemin ederiz ya Muhammed, sen de bilirsin ki biz İbrahim’in dinine senden de başkalarından da daha yakınız ve İbrahim bir Yahudi idi. Senin bu tutumun bizi kıskanman­dan başka bir sebebe bağlı değildi” demeleri üzerine yüce Allah bu ayet-i keri­meyi inzal buyurdu.

Tirmizî Abdullah b. Mes’ud’dan şöyle dediğini nakletmektedir: Resulullah (s.a.) buyurdu ki: “Her bir peygamberin diğer paygamberlerden velileri vardır. Benim velim ise atam ve Rabbimin halili (İbrahim)dir. Daha sonra da, “Şüphe­siz insanlar arasında İbrahim’e en yakın olanlar elbette ona uyanlarla şu pey­gamber ve ona iman edenlerdir…n ayetini okudu. [1][49]

Açıklaması

Ya Muhammed -bütün Yahudi ve Hristiyanlar demek olan- Kitap Ehli’ne söyle! “Gelin her iki kesim arasında bütün şeriatların, peygamberlerin ve onla­ra indirilen kitapların ittifakla kabul ettiği adaletli ve orta yolu temsil eden bir sözü söyleyelim. Bu adaletli sözü sahifeler ve dört kitap Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’an da emretmiştir. Bu ise la ilahe illallah olan tevhid kelimesi, Allah’a iba­det etmek, teşrî, helâl ve haram kılma yetkisini O’na vermek, O’na herhangi bir şeyi ortak koşmamak, Allah’ı bırakıp O’ndan başka -put, haç, heykel, ateş gibi şeyleri- ve birbirimizi rab edinmemektir.

Bu ayet-i kerime Yüce Allah’ın, “Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim” buyruğunda ulûhiyetin vahdaniyetini, “kimimiz kimimizi Allah’tan başka Rab-ler edinmesin” buyruğu ise rububiyetin vahdaniyetini ihtiva etmektedir.

İbrahim’in, Musa’nın, İsa’nın ve onların dışında kalan bütün peygamberle­rin çağrısı budur. Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: “Senden önce gönderdiği­miz her bir peygambere mutlaka şunu vahyederdik: Benden başka ilâh yoktur, o halde bana ibadet edin.” (Enbiya, 21/25); “Andolsun ki biz her ümmete, “Allah’a ibadet edin ve tağuttan sakının” diye bir peygamber gönderdik.” (Nahl, 16/36).

Yahudiler muvahhid olmakla birlikte, onların anlayışına göre ilâh mefhu­mu, hak ilâh olmaktan çıkmıştı. Diğer taraftan onlar kendiliklerinden uydur­dukları hükümlerde dinî önderlerine uyuyorlardı. Hristiyanlar da önceleri mu­vahhid idiler. Halen de vahdaniyet inancına sahip olduklarını ileri sürmekte­dirler. Fakat onlar Hz. İsa’nın Allah’ın oğlu olduğunu ve teslisi (üçlü ilâh anla­yışını) iddia etmekle de kalmadılar, Hz. İsa’nın ulûhiyyetini de üç ilâhın tek bir ilâh olduğunu, onun da İsa olduğunu ileri sürdüler. Reformist protestanlar ise Hz. İsa’nın ulûhiyeti düşüncesini reddetmektedir.

Adiyy b. Hatim rivayetle der ki: Boynumda altından bir haç bulunduğu hal­de Resulullah (s.a.)’ın yanma vardım. Bana “Ey Adiyy, şu putu üzerinden at” de­di. O’nun tevbe suresinde, “Onlar hahamlarını ve rahiplerini Allah’tan başka rabler edindiler.” (Tevbe, 9/31) ayetini okuduğunu dinledim. O’na “Ey Allah’ın Rasulü dedim!” “Onlar bu şekilde haham ve rahiplerine ibadet etmiyorlardı.” Hz. Peygamber şöyle buyurdu: “Onlar size bir takım şeyleri helâl, bir takım şeyleri haram kılıp siz de onların bu sözlerini alıp kabul etmiyor muydunuz?” Adiyy “Evet” deyince Peygamber (s.a.) “İşte sözü geçen ibadetleri budur” cevabını verdi.

Buna göre Kitap Ehli’ne böyle bir hitap yöneltilmektedir. Çünkü onlar alimlerine bu şekilde itaat etmekle onları rab gibi bir konuma çıkarmış oldular.

Şayet böyle bir çağrıyı veya böyle bir hükme tabi olmayı kabul etmez ve Allah’tan başkasına ibadette diretecek olurlarsa onlara deyiniz ki: Bizler ger­çekten Müslüman kimseleriz. Allah’a itaatle boyun eğdik. Dinimizi O’na halis kıldık. O’ndan başkasına ibadet etmez, fayda veya zararı önlemeyi başkasın­dan istemeyiz. Allah’ın helâl kıldığından başkasını helâl, haram kıldığından başkasını da haram kabul etmeyiz.

Bu ayet-i kerime Peygamber (s.a.)’üı Kitap Ehli’ne mensup olsun olmasın, o zamanın hükümdar ve krallarına gönderdiği mektupların özüdür. Putperest olan Farslann kralı Kisra’ya, Hristiyan Bizanslıların hükümdarı Heraklius’a yine Hristiyan Necaşi’ye ve Mısır Kıptîlerinin başı Mukavkıs’a ve diğerlerine gönderdi­ği mektuplar gibi. Bütün bu mektuplarda bu ayet-i kerime yer almıştır. O’nun He­raklius’a gönderdiği mektubu Müslim’in Sahih’inde şu şekilde kaydedilmektedir:

“Bismillahirrahmanirrahim. Allah’ın rasulü Muhammedi’den Bizanslıla­rın büyüğü Heraklius’a. Selâm hidayete tabi olanlara. İmdi ben seni İslâm’a davet ediyorum. Müslüman ol, esenliğe kavuşursun. Müslüman ol, Allah sana ecrini iki defa versin. Şayet yüz çevirecek olursan şüphe yok ki Erisilerin -yani çiftçisiyle, ırgatıyla, hizmetkarlarıyla ve diğerleriyle birlikte bütün halkın- gü­nahı senin boynunadır ve “Ey Ehl-i Kitap bizimle sizin aranızda adil olan bir kelimeye geliniz: Allah’tan başkasına ibadet etmeyelim. Onu hiç bir şeye eş tut­mayalım, kimimiz kimimizi Allah’tan başka rabler edinmesin. Eğer yüz çevirir­lerse, “Bizim muhakkak Müslümanlar olduğumuza şahit olun” deyin.” [2][50]