Arap Lugattında bari kelimesi; “b-r-e yada b-r-y” kökünden gelen ismi faildir. Kelime olarak yaratma manasını içerir. Bununla beraber iyileştirmek, iyi niyetli olmak, ayıptan kurtulmak, uzak durmak ve icat etmek gibi manalara gelir. Yine araplar arasında bir şeyi başka bir şeyden dikkatle araştırarak kurtarmaya da derler. Nitekim “Filan, hastalığından beri oldu.” Denildiği gibi “Maddeci, maddecilik dininden beri oldu,” denir. Hastalıktan ve batıl bir dinden dikkatle inceleyip araştırarak, deva ve çare tatbik ederek halas olmak (kurtulmak) manasına gelir. Yahut inşa (vücuda getirme) hakkındadır. Mesela: “Bari” Allah’u baru Zeyden”, denir. “Allah, Zeydi kusursuz ayıpsız ve noksansız halk etti”, demektir.

Yüce Allah’ın sıfatı olarak el bari: yaratan, ihsan eden, icat eden, her yarattığını ayrı özellikler yaratıp belirleyen, kullarını koruyan, hayatlarım devam ettiren gibi manalara gelir. Her şeyin aza ve cihazını birbirine uygun yaratandır. Katından gelen bir iyilik ve lütufla, kullarına karşı merhametli, şefkatli demektir. Kullarına iyilik ve ihsanı ve nimetleri bol anlamlarına da gelir.

Allahü Teala (cc)’nın bu ismi “her şeyi birbiri ile uyumlu bir şekilde yaratan” manasına gelmektedir. Bu isim aynı zamanda her varlığı farklı bir hususiyetle yaratan manasına da gelmektedir. Allah(cc)’ın bu ismi hakkında tefekkür eden bir kimse hem O’nun büyüklüğünü kavrar hem de şirke düşmekteden korunur. Ama bazı insanlar varlıktaki kendisine göre- olağanüstü hususiyetlerden dolayı bir başkasını Allah(cc)’ya ortak koşarlar. Bunun en bariz örneklerden birisi de israiloğullan’ dır. Bilindiği gibi İsrailoğulları kendilerine birçok ni’metler veren Allah(cc)’ı unutup buzağıyı ilah edinmişti. Hz. Musa (as)’da İsrailoğulları’nı Bari olan Allah(cc)’a yönelmeye ve tevbe etmeye çağırmıştır. Allahü (cc) şöyle buyurmuştur.

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

O zaman Musa, buzağıya tapan kavmine: “- Ey kavmim, siz buzağıya tapmakla kendinize zulmettiniz. Hemen yaradanımıza tevbe edin de nefislerinizi öldürün (Islah edin). İşte bu yapacağınız, yaradamınız katında sizin için hayırlıdır.” demişti de; Allah tevbelerinizi kabul etmişti. Çünkü o, tevbeleri çok çok kabul edendir, çok esirgeyendir.( Bakara Suresi: 54)

Allah (cc) her şeyi birbiri ile uyumlu bir şekilde yaratmıştır. İnsana düşen de mahlukatı bu şekilde yaratan Allah( cc )’ya dönmektir. Müfessirler yukarıda geçen ayet-i Kerime’nin tefsirlerinde ayette geçen “el-Bari” isminin ilk yaratılışı hatırlatmak için zikredildiğini söylemektedirler.

Cenabı Allah’ın bari ismi şerifi Kuran-ı Kerim’de ve hadisi şeriflerde sadece Allah(c.c) için zikr olunmuştur. Bu hususta bir hadisi şerifte okuyalım.

وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

Zirr İbnu Hubeyş (radıyallahu anlı) anlatıyor: “Hz. Ali (radıyallahu anh)’ın şöyle söylediğini işitim. “Daneyi açan, canlıları yaratan Zat-ı Zülcelal’e yeminle söylüyorum: Ümmi peygamberim (aleyhissalatu vesselam), bana şu hususu garantiledi: “Beni Mü’min olan sevecek, münafık olan da bana buğzedecektir. “( Müslim, İman 131, (78); Tirmizi, Menakıb, (3737); Nesai, İman 20)

Yüce Allah’ın halık ve bedi ismi şerifleri gibi bari ismi de yaratan manasında olduğu için sadece Allah(c.c)’a mahsustur. Masiva-i varlıklara isim veya sıfat olarak isnat edilmesi caiz olmaz. Bu hususta imam-ı gazali şu hakikati kaydetmektedir. “Kulun bu isimlerde hiç bir rolü yoktur. Yani kullara bu isimler verilmez ve onlara yaratıcı denilmez”( İmam Gazali Esmaül hüsna şerhi)