EBU’L A’LÂ MEVDUDİ’NİN (RH.A.) BAKIŞ AÇISIYLA DUHA SURESİ 6 VE 11. AYETLER

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

6- Bir yetim iken, seni bulup da barındırmadı mı?(6)
7- Ve seni yol bilmez iken, doğru yola yöneltip iletmedi mi?(7)
8- Bir yoksul iken seni bulup da zengin etmedi mi?(8)
9- Öyleyse, sakın yetimi üzüp-kahretme.(9)
10- İsteyip-dileneni de azarlayıp-çıkışma.(10)
11- Rabbinin nimetini durmaksızın anlat.(11)

AÇIKLAMA

6. Yani, seni terketmek ve sana darılmak söz konusu değildir. Biz sana, yetim doğduğun günden beri lütufta bulunmaktayız. Rasulullah ana karnında altı aylık iken babası ölmüştü. Dünyaya yetim olarak gelmişti. Fakat Allah O’nu bir gün bile çaresiz bırakmamıştır. Altı yaşına kadar O’nu annesi büyütmüş, annesinin şefkatinden mahrum olduktan sonra, sekiz yaşına kadar dedesi Abdulmuttalib O’na bakmış ve istisnai bir sevgi beslemişti. Aynı zamanda Rasulullah ile gururlanır ve çevresine şöyle derdi. “Bu torunum birgün büyük bir adam olacaktır.” Dedesinin ölümünden sonra, amcası Ebu Talib Rasulullah’ı kendi himayesine aldı. Ebu Talib de, gerçek bir babanın sevgisinden daha fazla bir sevgiyle yeğenini seviyordu. Hatta Nübüvvet’ten sonra bütün kavmi O’na düşman olmuştu. O zaman bile, on sene kadar göğsünü Rasulullah için siper etmişti.

7. Buradaki “dallin” kelimesi “dalalet” anlamındadır. Arapça’da bu kelime birkaç anlama gelir. Bir manası “sapıklıktır.” İkinci manası, “yol bilmeyen kimse” ve yol ayrımında şaşkınlık içinde hangi tarafa döneceğini bilmeyen kimsedir. Diğer bir manası da “kaybolmuş kimse”dir. Mesela Arapça’da “suda kaybolmuş” denir. Çoğunlukla, çevresinde ağaç bulunmayan tek ağaca da “dalle” denmektedir. Bir şeyin kaybolması anlamında da “dalle” kullanılmaktadır. Mesela, müsait olmayan şartları dolayısıyla birşeyin kaybolmasıdır. Gaflet içinde bulunmayı anlatmak için de “dalel” kelimesi kullanılır.
Kur’an’da bu şekilde kullanıldığı vakidir: “Dedi ki, onların bilgisi Rabbimin yanında bir kitaptadır. Rabb’im şaşmaz ve unutmaz” (Taha 52) . Duha suresindeki ayette bu çeşitli anlamlardan birincisi geçerli değildir. Çünkü Rasulullah çocukluktan nübüvvete kadar hayatında hiçbir zaman putperestlik yapmamış, şirke inanmamıştır. Bu nedenle ayetteki “dall”e, akide ve amel bakımından sapıklık içinde bulunduğu anlamı verilemez. Fakat diğer anlamlar olabilir. Birincisi dışındaki bütün manalar burada geçerli olabilir. Rasulullah nübüvvetten önce de Allah’a inanıyor ve onun birliğini biliyordu. Rasulullah’ın hayatı masiyetlerden temizdi ve o, yüksek bir ahlâka sahipti. Ancak o, hak dinin usul ve amelleri hakkında bilgi sahibi değildi. Bununla ilgili olarak Kur’an’da şöyle buyurulmuştur. “İşte sana da böyle emrimizden bir ruh vahyettik. Sen kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onu bir nur yaptık. Kullarımızdan dilediğimizi onunla hidayete iletiyoruz. Ve şüphesiz ki sen doğru yola götürüyorsun” (Şuara 52) Duha suresindeki ayet şu manadadır: Rasulullah cahili bir toplumda kaybolmuştu. Bu toplumda nübüvvetten önce, hidayet önderi ve rehber olarak varlığı açık değildi. Şu manada da olabilir: Rasulullah, cahiliyet çölünde yapayalnız bir ağaç gibiydi. Bu ağaç meyva verebilir. Hatta bir bağ meydana getirebilme özelliğine sahiptir. Ama nübüvvetten önce bu özellikler, fonksiyonunu icra edemiyorlardı. Şu manada da olabilir: Allah’ın Rasulullah’a verdiği kuvvetler cahiliye şartları altında ziyan olmaktaydı. “Dalalet!”, “gaflet” manasında da olabilir. Yani Rasulullah, o hakikatlerden ve bilgilerden gafildi. Allah (c.c.) bunları ona nübüvvetten sonra bildirmişti. Bu gerçek hakkında Allah (c.c.) Kur’an’da şöyle buyurmuştur: “Sen o (Kur’an) ‘dan önce gafildin” (Yusuf 3) . (Ayrıca Bkz. Bakara 228, Şuara 20) .

8. Babası miras olarak Rasulullah’a bir dişi deve ve bir cariye bırakmıştı. Böylece Rasulullah’ın hayatı fakirlik içinde başlamış oldu. Fakat bir zaman sonra Kureyş’in en zengin kadını Hz. Hatice önce onu kendi ticaretine ortak etti. Daha sonra onunla evlendi. Sonra da bütün ticareti Rasulullah kontrol etmeye başladı. Böylece Rasulullah zenginleşti, ama bu zenginlik sadece hanımının malına dayanmıyordu. Ticaretinin genişlemesi ve ilerlemesi Rasulullah’ın yeteneği ve sarf ettiği emek ile gerçekleşti.

9. Yani sen yetimdin. Allah’ın lütfu sonucu yetimlikte en iyi şekilde bakıldın. Bu nedenle, Allah’a şükür olarak hiçbir yetime elinden tecavüz ve zulüm gelmemelidir.

10. Bunun iki manası vardır: Eğer “Sail”i, yardım isteyen, haceti olan kimse manasında anlarsak o zaman ayetin anlamı şöyle olur:
Eğer yardım edebilirseniz yardım edin. Eğer yardım edemezseniz yumuşak sözle ve nezaketle özür dileyin. Ama hiçbir şekilde sert davranmayın ve kovmayın… Verilen hidayet ve ihsanın karşılığı olarak Allah (c.c.) şöyle buyurmuştur: “Sen yoksuldun biz seni zenginleştirdik.” Eğer “sail”i soru soran manasına alırsak, o zaman anlam şöyle olur! Soru soran kimse ne kadar karışık soru yöneltirse yöneltsin, her halükarda ona şefkatle cevap verin, huysuzlukla karşılık vermeyin ve kovmayın. Allah, verdiği ihsanın karşılığı olarak şöyle buyurmuştur. “Sen bilmiyordun biz sana öğrettik.” Ebu Derda, Hasan Basri, Süfyanı Sevri ve bazıları bu ikinci manayı tercih etmişlerdir. Çünkü sözün tertibine göre şöyle buyurulmuştur: “Seni şaşkınlık içinde buldu ve yol gösterdi.”

11. “Nimet” kelimesi genel olarak kullanılmıştır. Bundan kasıt surenin nüzulüne kadar, Allah’ın Rasulullah’a nimet vermesidir. Bundan, Allah’ın vaadettiği gibi verdiği nimettirler. Ayrıca şöyle buyurmuştur: “Ey peygamber! Allah’ın verdiği nimetleri zikret ve açıkla” Nimetleri zikretmek ve onları açıklamanın çeşitli anlamları olabilir. Her nimet, mahiyeti itibariyle belli bir şekilde açıklanabilir. Topluca nimetleri açıklamanın bir şekli de, insanın lisan ile Allah’a şükretmesi, bunu ikrar ve itiraf ederek bütün bu nimetlerin kendisine ihsan sonucu Allah (c.c.) tarafından lütuf olarak verildiğini bilmesidir. Çünkü bunları sadece kendi çabalarıyla kazanmadığı açıktır. Nübüvvet nimetini açıklamak da şöyle olur: Davet ve tebliği doğru olarak yerine getirmek. Kur’an’ın nimetini açıklamanın şekli şudur: O’nu insanlar arasında yaymak ve talimatlarını insanlara anlatmak. Hidayet nimetini açıklamak şöyledir: Sapıklığa düşen mahluka doğru yolu göstermek. Ayrıca bu işi yaparken bütün zorluk ve zahmetlere sabırla tahammül etmektir. Yetimlikteki Allah’ın ihsanının açıklanması, yetimlere ihsanda bulunmaktadır. Yoksulken zenginleşme ihsanının açıklanması, Allah’ın muhtaç kullarına yardım etmektir. Hasılı bu, Allah’ın kendi ihsanını beyan ettikten sonra Rasulullah’a verdiği kapsamlı bir hidayettir.
DUHA SURESİNİN SONU