EBU’L A’LÂ MEVDUDİ’NİN (RH.A.) BAKIŞ AÇISIYLA KAFİRUN SURESİ 1 VE 3. AYETLER

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

1- De ki: “Ey kâfirler.(1)
2- “Ben sizin taptıklarınıza tapmam.”(2)
3- “Benim taptığıma da siz tapacak değilsiniz.”(3)

AÇIKLAMA

1. Bu ayetteki birkaç nokta üzerinde özellikle düşünülmelidir:

a) Bu emir “Kafirlere açıkca de!” şeklinde Rasulullah’a verilmiştir. Ama sonraki muhteva bu emrin bütün Müslümanlara olduğuna ve kafirlere, bu ayette gösterildiği şekilde yönelmeleri gerektiğine işaret etmektedir. Hatta küfürden tevbe ederek iman edenlerin de, küfür dininden ve ilahlarından bu şekilde beraat etmeleri gereklidir. Çünkü buradaki “De!” emrinin ilk olarak muhatabı Rasulullah olmasına rağmen, aslında muhatab bütün Mü’minlerdir.
b) Buradaki “kafirler” kelimesi, kafirlere hakaret olsun diye değil, bir gerçeği ifade etmek için kullanılmıştır. Arapça’da kafir kelimesi inkar eden ve inanmayanlar için kullanılır. (Unbeliever) Bunun karşı kelimesi de “Mü’min”dir. Yani kabul eden ve teslim olandır. (Believer) Allah’ın (c.c) onlara “Ey kafirler” demeyi Rasulullah’a emretmesi, aslında “Ey risaletimi inkar edenler ve getirdiğim talimattan yüz çevirenler” anlamındadır. Aynı şekilde “mü’min” kelimesi kullanıldığında da bundan murad, “Muhammed’e (s.a) iman edenler”dir.
c) “Ey kafirler” denilmiş, “Ey müşrikler” denilmemiştir. Bu nedenle ayetin muhatabı yalnız müşrikler değil, Resulullah’ı Allah’ın elçisi olarak kabul etmeyen ve getirdiği talimatın Allah’tan olduğunu reddeden herkestir. Bunlar; Yahudiler, Hristiyanlar, Mecusiler veya müşrikler olabilir. Bu hitabın muhatabı sadece Kureyş veya Arabistan’daki kafir ve müşrik Araplar değil, dünyadaki bütün kafirler ve müşriklerdir.
d) İnkarcılara “Ey kafirler” diye hitap etmek, bir kimseye “Ey düşmanlar, ey muhalifler” şeklinde hitap etmek gibidir. Onun için, bu şekilde hitap edildiğinde, muhatapların zâtının değil sıfatlarının hedef alındığı bilinmelidir.
Dolayısıyla o kişi, “kafir” sıfatını taşıdığı sürece ayetin muhatabıdır. Muhalif ve düşmanlığı bırakarak dost veya himaye eden olduğunda bu hitabın muhatabı olmaktan kurtulur. Yani burada “Ey kafirler” diyerek hitap edilmesi onların küfrü nedeniyledir, zâtları nedeniyle değildir. Onlardan ölene kadar küfür üzerinde devam edenler bu ayetin muhatabıdır. Ama iman edenler artık bu ayetin muhatabı değildirler.
e) Müfessirlerden pek çokları, bu surede kullanılan “Ey kafirler” hitabının, Kureyş’ten, Rasulullah’a uzlaşma teklif eden bir kaç kişiye özel olarak geldiğini söylerler. Allah (c.c.) bu kişiler hakkında olmak üzere Rasulullah’a, onların iman etmeyeceklerini bildirmiştir. Bazı müfessirlerin böyle düşünmelerinin iki sebebi vardır. Birincisi, suredeki “İbadet ettiklerinize ibadet etmem” ayetinin Yahudi ve Hristiyanlar için uygun düşmediğini düşünmeleridir. Onlar, Yahudi ve Hristiyanların da Allah’a ibadet ettiklerini söylemişlerdir. İkincisi, ileride görüleceği gibi, “Sizler benim ibadet ettiğime ibadet edenler değilsiniz” buyurulmasının bu sure nazil olduğunda kafir olup daha sonra iman edenler için geçerli olmayacağını belirtmişlerdir. Ancak bu iki görüş de doğru değildir. Bu konudaki açıklamayı ileride yapacak ve bu ayetlerin anlamlarının, onların anladığı gibi olmadığını göstereceğiz. O müfessirlerin yanılgılarını açıklamak için burada sadece, nazil olduğu dönemde geçerli olup sonrakileri muhatap almadı ise bu surenin bu kadar zamandır niçin tilâvet edildiğini ve kıyamete kadar da niçin tilâvet edileceğini sormakla yetiniyoruz.

2. Bu ifade, kafirlerin ibadet ettiği ve halen de ibadet etmekte oldukları bütün mabudları şamildir. Onlar; melekler, cinler, nebîler, veliler, ölmüş insanların ruhları, güneş, ay, yıldız, hayvanlar, ağaçlar, nehirler, hayalî ilahlar ve ilahçalar da olabilir. Burada, Arap müşriklerin Allah’ı da mabud olarak tanıdıkları itirazı ileri sürülebilir. Ayrıca dünyadaki diğer müşriklerin de en eski dönemlerden bugüne kadar Allah’ın mabud olduğunu inkar etmedikleri de söylenebilir. Bunun yanısıra Ehl-i Kitab’ın da mabudluğu eklenebilir. Bu durumda, hiç istisna yapmadan bütün ilahlara ibadetten beraat etmek nasıl doğru olabilir? Bu ilahlar içinde Allah (c.c.) da yok mudur? Bunun cevabı şudur: İçinde Allah (c.c.) da bulunsa, pek çok ilaha topluca ibadet etmek, Tevhid’e inanan kişinin beraat etmesi gereken ibadet şeklidir. Çünkü Tevhid’e inanan bir kişi için Allah, mabudlardan bir mabud değil, ancak ve ancak tek mabuddur. İlahlara topluca ibadet etmenin içine Allah’a ibadet de girse bile, bu aslında Allah’a ibadet değildir. Kur’an-ı Kerim’de açıkça Allah’a ibadetin O’nunla birlikte bir başka şeye ibadet etmemek olduğu bildirilmiş ve sadece Allah’a ihlasla yönelmek emredilmiştir: “Oysa kendilerine, dini yalnız Allah’a hâlis kılarak,
Allah’ı birleyenler olarak O’na kulluk etmeleri (…) emredilmişti.” (Beyyine, 5) Bu konuya Kur’an-ı Kerim’de pek çok yerde değinilerek açıklık getirilmiş ve üzerinde şiddetle durulmuştur. Mesela bkz. Nisa 145, 146, A’raf 29, Zümer 2-3-11-14, Mü’min 14-64-65-66. Aynı konuya Hadis-i Kudsî’de de değinilmiştir. Rasulullah buyurmuştur ki, Allah (c.c.) (c.c) şöyle diyor: “Ben bütün ortakların şirkinden münezzehim. Eğer birisinin amelinde benden başkasına da niyet varsa, ben ondan beriyim. O amel, bana ortak koştuğu şey içindir.” (Müsned-i Ahmed, İbni Mace) Aslında Allah’ı iki veya üç ya da pek çok ilahdan birisi kabul etmek, ibadette O’na başkalarını ortak koşmak küfürdür. Bu şirkten beraat etmek ise, Kafirun suresinin nüzul maksadıdır.
3. Buradaki kelime “ma a’budu”dur. Arapça’da “ma” kelimesi genellikle cansız ve akılsız eşya için kullanılır. Canlı ve akıllılar için “men” kullanılır. Onun için burada niçin “men a’budu” değil de “ma a’budu” denildiği sorulabilir. Müfessirler bu soruya dört cevap vermişlerdir. Birincisi, buradaki “ma”nın, “men” manasına olduğudur. İkincisi, “ma”nın “elleri” manasında kullanıldığıdır. Üçüncüsü, iki cümlede de “ma”nın mastar olarak kullanılmış olduğudur. Yani “sizin ibadet ettiğinize ibadet etmem” manasında kullanılmıştır. Bu, müşriklerinki gibi ibadet etmemeyi ifade eder. “Siz de benim ibadet ettiğime ibadet etmezsiniz” ise, müşriklerin Tevhidî şekilde ibadet yapmadıklarını ifade eder. Dördüncüsü, birinci cümlede “ma ta’budu” buyurulduğudur. Ama “ma’nın kullanılışı iki yerde de aynı değildir. Bunun örnekleri Kur’an-ı Kerim’in değişik yerlerinde bulunmaktadır. Mesela Bakara 194’te şöyle buyurulmuştur: “… Size tecavüz edenlere, size tecavüz ettikleri kadar karşılık verin, aşırı gitmeyin.” Yani size yapılan kadarıyla tecavüz, karşılık verin anlamındadır. Burada ‘î’teda’ (tecavüz) kelimesi, birincide “tecavüz” anlamında, ikincide “karşılık” anlamında kullanılmıştır. Tevbe suresi 67’de şöyle buyurulmuştur: “Onlar Allah’ı unuttular, Allah (c.c.) da onları unuttu.” Oysa Allah (c.c.) unutmaz. Öyleyse buradaki maksat, Allah’ın onlara iltifat etmemesidir. Onların unutmasına karşılık olarak Allah (c.c.) için “nisyan” (unutmak) kullanılması, sadece lafzî bir benzerlik olup, anlam tamamen farklıdır.
Bu dört te’vil bir bakımdan doğrudur. O da, Arapça’da bu manaların hepsinin ihtimal dahilinde olmasıdır. Ama, “men a’budu” yerine “ma a’budu” kullanılmasının nedenini bu teviller açıklayamamaktadırlar. Arapça’da bir şahıs için “men” kullanıldığında o kişiye bir şey sorulduğu akla gelir; “ma” kullanıldığı zaman ise o şahsın zâtı değil, sıfatı hakkında soru sorulduğu veya açıklamada bulunulduğu anlaşılır. Bizim bir kişi için “kimdir” diye sorduğumuzda, o şahıs hakkında bilgi almak isteyişimiz gibi. Bir kişi hakkında “nedir?” diye sorulduğunda maksat, o kişinin sıfatını öğrenmektir. Mesela askerse rütbesi nedir, üniversitede ise makamı nedir, asistan mı, doçent mi, profesör mü veya hangi dalda görevlidir, ne gibi bir diploması vardır vs. gibi.
Eğer ayette, “la entum âbidûne men a’bud” denseydi o zaman anlamı, “Benim ibadet ettiğim zâta sizler ibadet etmezsiniz” olurdu. Bu durumda müşrikler, “Biz de Allah’a inanıyor ve Ona ibadet ediyoruz” diyebilirlerdi. Ama “la entum âbidûne ma a’bud”, yani, “Benim ibadet ettiğim, belli özellik ve sıfatlara sahip olana sizler ibadet etmezsiniz” dendiği için böyle söyleyemediler. Rasulullah’ın dini, müşriklerin dininden bundan dolayı ayrı bir dindi. Çünkü Rasulullah’ın getirdiği dinin İlah’ı diğer dinlerin inandığı ilahlardan farklı sıfatlara sahipti. Bazılarının dinine göre ilah altı günde dünyayı yarattıktan sonra yedinci gün dinlenmeye ihtiyaç duymuştur. Bu ilah, Rabbu’l Alemin değil, Rabbu’l İsrail’dir. Bu ilahın bir tek ırkla, diğer ırklarla olmayan ilişkisi vardır. O ilah Yakub ile güreşmiş ama yenememiştir. O ilahın Üzeyr isminde bir de oğlu vardır. Bazılarına göre İsa Mesih adında bir tek erkek çocuğun babasıdır. Başkalarının günahına karşılık olarak oğlunu çarmıha göndermiştir. Bazılarının ilahı da aile ve çoluk çocuk sahibidir. Ama oğlu yoktur, o zavallı ilahının bütün çocukları kızdır. Bazılarının ilahı ise insan şeklinde dünyaya gelir ve insan cismi ile bu insanlar arasında yaşar. Bazılarının ilahı da sadece vacibu’l vücudtur. Veya illet-i ûlâdır (first cause) . Kainatın düzenine bir kere hareket vermiş ve kenara çekilmiştir ve bu kainat nizamı, belli kanunlara göre kendi kendine yürümektedir. Şimdi ise insanların o ilahla, o ilahın da insanlarla bir ilgisi yoktur. Hasılı, Allah’a inanan kafirler aslında bütün kainatın yaratıcısı, sahibi, idare edeni ve hakimi olan Allah’a inanmamaktadırlar. O Allah (c.c.) ki, bu nizamı sadece yaratmakla kalmamıştır, her an idare etmektedir. Emirleri her an uygulanmaktadır. Her tür noksanlık, zaaf ve yenilgiden münezzehtir. O, her tür benzerlik ve tecsimden beridir. Her tür eş ve emsalden münezzehtir. Ortakdan beridir. O’nun zatında, sıfatlarında, kudretinde ve mabud olmasında ortağı yoktur. O’nun üstünde kimse yoktur. Çocuk edinmekten münezzehtir. Belli bir kavimle özel ilişkisi de yoktur. O, mahlukunun her biriyle, rızıklandırma, rahmet etme, terbiye etme ve koruma nedeniyle yakın ilişkidedir. O, duaları duyar ve dualara cevap verir. Ölüm ve hayat, fayda ve zarar, kısmeti düzenleme ve bozma yalnız ve yalnız O’nun elindedir. O, yarattıklarını sadece rızıklandırmaz, seviyelerine ve ihtiyaçlarına göre yol gösterir. O’nun bizimle ilişkisi sadece, O mabud ve biz de ibadet eden, şeklinde değildir. Aynı zamanda, peygamberler aracılığıyla kitap göndererek emir ve nehiy bildirmesi, bizim de o emir ve nehyin erkânına uymamız şeklindedir. Buna karşılık O da yaptıklarımızın karşılığını verecektir. Yaptıklarımızdan sorumlu tutacaktır. Ölümden sonra bizi dirilterek yaptıklarımızın muhasebesini yapacak, ceza ve mükafaat verecektir. Bu sıfatları taşıyan Mabud’a, Rasulullah ve O’nu takip edenlerden başkası ibadet etmez. Kafirler bir ilaha ibadet etmekte iseler de, aslında gerçek İlah’a, Allah’a ibadet etmemektedirler. İbadet ettikleri ilahlar, kendi icat ettikleri hayal ürünü ilahlardır.