KELİMELER VE KAVRAMLAR 19) CEHENNEM

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

Nar; Ateş; Cehennem. (Bkz. Cehennem)

Allahü teâlâ Kur’ân-ı kerîmde meâlen buyuruyor ki:

Ameli ve iyiliği ile kim dünyâ hayâtını ve zînetini isterse, onlara dünyâda güzel amellerinin karşılığını bol bol veririz. Ecirlerinden hiçbir şey eksik bırakılmaz. (Fakat) onlar için âhirette, karşılık olarak, sâdece nâr vardır. (Hûd sûresi: 15)

Kalbinde hardal tânesi kadar îmân olan hiçbir kimse nâra girmez; kalbinde hardal tânesi kadar kibr (yâni küfr) bulunan hiçbir kimse de Cennet’e girmez. (Hadîs-i şerîf-Müslim)

Allah korkusundan gözyaşı döken kimseyi nâr yakmaz. (Ka’b-ül-Ahbâr)

Cehennem ise ; Derin kuyu, ahirette kâfir ve günahkâr kimselerin azap Cekecekleri ceza yeri. Kur’an-ı Kerîm’de inanan ve güzel amel işleyen kimselere Cennet* vadedildiği gibi (el-Kehf 18/107); kâfir ve günahkâr kimselere de Cehennem vâdedilmiştir. Kâfir, münâfık ve müşrikler Cehennem’de ebedî kalırlar, orada ölmezler ve azabları hafifletilmez. Tövbe etmeden günahkâr olarak ölen ve Allah’ın kendilerini affetmediği mü’minler ise Cehennem’de ebedî kalmazlar.Kendilerine günahları kadar azap edilir. Sonra oradan kurtulup Cennet’e girerler ve orada ebedî kalırlar. (Alâuddin Âbidîn, el-Hediyetü’l-Alâiyye, 468).

Allah Cehennem’i diğer yaratıklardan önce yaratmıştır ve şu anda mevcuttur, yok olmayacaktır. Nitekim şu ayet bu durumu gayet açık ifade eder:

“Artık o ateşten sakının ki, onun tutuşturucu odun (kâfir) insanlarla taşlardır. O (ateş) kâfirler için hazırlanmıştır. ” (el-Bakara, 2/24) “Kâfirler için hazırlanan ateşten korkun. ” (Âli İmrân, 3/131).

Enes b. Mâlik’ten rivâyet olunan bir hadiste de Peygamber Efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurmuşlardır: “Demin Cennet ile Cehennem şu duvarın yüzünde bana arz olundu. ” (Tecrid-i Sarih Terceme ve Şerhi, II, 483).

Ateş, insan cismine çok büyük acı ve ızdırap verdiği için ahirette kâfir ve münâfıkların cezası ateşle verilecektir. Böylelikle Cehennem, Allah’nı tutuşturulmuş ateşinin ismidir (Râğıb el-İsfahani, el-Müfredat, I02).

İşte Cehennem’in en açık vasfı ateş olduğu için bazen, Cehennem yerine ateş manasına “nâr” kullanılır: “Şüplıesiz ki münâfıklar nâr (Cehenneın)’ın en aşağı tabakasındadırlar. ” (en-Nisâ, 4/145).

Kur’an-ı Kerîm’de Cehennem’in yedi kapısının olduğu belirtilmektedir.

“Cehennemin yedi kapısı olup, her kapıdan onların girecekleri ayrılmış bir kısım vardır. ” (el-Hicr, 15/44). Bu ayet iki şekilde tefsîr edilmiştir:

a- Cehenneme girecekler çok olduğu için;

b- Cezalandırma azgınlığın çeşit ve derecelerine göre olacağı için Cehennem’in yedi kapısı veya tabakası vardır. Bu kapı veya tabakalar şunlardır:

1- Cehennem; yukarıda söz konusu edildiği şekilde Kur’an-ı Kerîm’in yetmişyedi ayetinde geçmektedir.

2- Lâzâ (alevli ateş): “Hayrı’ (Allah onu azabdan kurtarmaz) Çünkü o Cehenneın alevli bir ateştir” (el-Meâric, 70/15).

3- Saîr (pılgın ateş): “O şeytanlara (ahirette) çılgın ateş azabı hazırladık. ” (el-Mülk, 67/5). Ayrıca on beş ayette daha bu isimle geçmektedir. (22/4; 31/21; 34/12 vs.)

4- Sakar (kırmızı ateş): “Hem ey Rasûlüm bilir misin, nedir o sakar (Cehennem). ” (el-Müddessir, 14/27)

5- Hâviye (uçurum): “O, kızgın bir ateştir ” (el-Kâria, 101/9-11).

6-Hutame (kalbleri saran ateşli kaygı): “Şüphesiz o, Hutame ye (ateşe) atılacaktır.” (Hümeze, 104/4).

7- Cahim (yanan kızgın ateş): “Küfredenler ve ayetlerimizi yalanlayanlara gelince, işte onlar Cahim’in yarânıdırlar. ” (el-Mâide, 5/10).

Cehennem’de görülecek azabın miktar, şiddet ve şekillerini ancak Allah ve Rasûlü’nün bizlere bildirmesiyle ve bildirdikleri kadarıyla bilebiliriz. Kur’an-ı Kerîm’de belirtildiğine göre;

a- Cehennem kâfirleri çepeçevre kuşatır: “Cehennem inkâr edenleri şüphesiz çepeçevre kuşatacaktır. ” (el-Tevbe, 9/49).

b- Cehennem ateşi sönmez: “Biz sapık kimseleri kıyamet günü yüzü koyun, körler, dilsizler ve sağırlar olarak haşrederiz. Varacakları yer Cehennem’dir. Onun ateşi ne zaman sönmeye yüz tutsa hemen alevini artırırz. ” (İsrâ, 17/97).

c- Cehennem dolmak bilmez: “O,gün Cehennem’e: “doldun mu?”deriz. O! ” Daha var mı?” der. ” (Kaf, 50/30).

d- Kaynarken çıkardığı ses: “Rablerini inkâr eden kimseler için Cehennem azabı vardır. Ne kötü bir dönüştür. Oraya atıldıkları zaman onun kaynarken çıkardığı uğultuyu işitirler. Nerede ise öfkesinden çatlayacak gibi olur. İçine her bir topluluğun atılmasında bekçileri onlara: “size bir uyarıcı gelmemiş miydi” diye sorarlar. Onlar evet, doğrusu bize bir uyarırı geldi; fakat biz yalanladık ve Allah hiç bir şey indirmemiştir, siz büyük bir sapıklık içerisindesiniz, demiştik ” derler. ” (el-Mülk, 67/6-9).

e- “Ateş onların yüzlerini yalar, dişleri sırıtıp kalır. ” (el-Mü’minün, 23/104).

f- “Boyunlarında halkalar ve zincirler olarak kaynar suya sürülür, sonra ateşte yakılırlar. ” (el-Mü’min, 40/70-72).

g- İnkâr edenlere ateşten elbiseler kesilmiştir-. Başlarına kaynar su dökülür de bununla karınlarındakiler ve derileri eritilir. Demir topuzlar da onlar içindir. Orada uğradıkları gamdan ne zaman çıkmak isteseler, her defasında oraya geri çevrilirler. Ve kendilerine “yakıcı azabı tadın”denir. (el-Hâcc, 22/19-22).

h- Derileri yandıkça azabı tatmaları için yeniden başka derilerle değiştirilir. (en-Nisâ, 4/56).

i- Ölümü isterler fakat azabları devamlıdır, ölmezler. (bk. 43/74-77; 35/36).

Hz. Peygamber’in ifadesine göre:

“Cehennem ateşi (miktarca ve sayıca) dünya ateşleri üzerine altmış dokuz derece fazla kılınmıştır. Bunlardan her birinin harareti bütün dünya ateşinin harareti gibidir. ” (Tecrîd-i Sârih Tercüme ve Şerhi, IX, 50).

Kur’an-ı Kerîm, Cehennem ehlinin çekeceği azap ve yiyecekleri hakkında da bir takım tasvir ve izahlarda bulunur: “(Nasıl) ağırlanmak için bu (nimet) mi hayırlı yoksa zakkum ağacı mı? Biz onu zalimler için bir fitne (sınama vesilesi veya azap) kıldık. O, Cehennem’in dibinde çıkan bir ağaçtır. Tomurcukları şeytanların başları gibidir. Onlar ondan yiyecekler ve karınlarını onunla dolduracaklar. Sonra onların, bunun üzerine kaynar su karıştırılmış bir içkileri vardır. (Yedikleri zakkum, boğazlarını yakar) Yanan boğazlarını dindirmek için içecek bir şey ararlar. Ama kaynar su katılmış kusuntu ve irinden başka içecek bulamazlar.” (Sâffat, 37/62/67). “O ayetlerimizi inkâr edenleri yakında bir ateşe sokacağız, (öyle ki) derileri piştikçe azabı tatsınlar diye onlara başka deriler vereceğiz! Şüphesiz Allah daima üstün ve hikmet sahibidir.” (en-Nisâ, 4/56).

Cezalar, işlenen suçlar cinsinden olacaktır. Dilleriyle suç işleyenlerin cezaları dillerine; elleriyle günah işleyenlerin cezaları ellerine vs. tatbik edilecektir.

Cehennem’in yakacağı hakkında da Kur’an’da bilgi verilmekte ve şöyle denilmektedir: “Ey inananlar, kendinizi ve ailenizi bir ateşten koruyun ki, onun yakıtı insanlar ve taşlardır. ” (et-Tahrîm, 66/6).

Kur’an’da Cennet ehli ile Cehennem ehli arasında konuşmalar yapılacağı da belirtilerek bu konuşmalardan nakiller yapılmaktadır: “O gün münâfık erkekler ve münâfık kadınlar (sür’atle Cennet’e girmekte olan) müminlere derler ki: “(Ne olur) bize bakın da sizin nurunuzdan alalım.” Onlara: “Arkanıza dönün de nur arayın!” denilir (Kendileriyle alay eden bu ses, onlara diyor ki: Arkada kalan dünyaya dönün nur orada aranır. Nurun kaynağı, dünyada yapılan işlerdir. Böyle denilir ve müminlerle münafıkların) aralarına kapılı bir sur çekilir ki, onun içinde rahmet vardır. Dış yönünde de azap. (Münafıklar), onlara seslenirler: “Biz de sizinle beraber değil miydik” Müminler derler ki: “Evet ama, siz kendi canlarınıza kötülük ettiniz. (İnananların başlarına felaket gelmesini) gözlediniz. Şüphe ettiniz, kuruntular sizi aldattı. Allah’ın emri (olan ölüm) gelinceye kadar (böyle hareket ettiniz). O çok aldatıcı (şeytan) sizi Allah hakkında aldattı. ” (el-Hadîd, 57/13-14). Başka bir yerde de şöyle anlatılır:

“Cennet halkı, ateş halkına seslendi: Rabbimiz’in bize vadettiğini biz gerçek bulduk. Siz de Rabbiniz’in size vadettiğini gerçek buldunuz mu? (Onlar da): Evet dediler ve aralarında bir ünleyici: Allah’ın lâneti zalimlerin üzerine olsun! diye ünledi.” (el-Â ‘raf, 7/44-45).

İnsanın eğitimi ve iyi davranışlara yönlendirilmesi açısından Cennet ve Cehennem inancının dünya hayatına etkileri açıktır. Kişi, gizli ve açık yaptığı her şeyin karşılığını, bulacağını ve Cehennem’deki cezânın dehşetini hatırladığında, elbette hareketlerine çeki düzen verme ihtiyacını duyacaktır[1]

Kur’an’da ve Sünette Cehennem Sahneleri :

“Ateşte olanlar, cehennemin bekçilerine derler ki: Rabbınıza yalvarın da hiç değilse bir gün olsun azabımızı hafifletsin. Onlar da derler ki: Size peygamberleriniz burhanlarla gelmemişler miydi? Evet, derler. Öyleyse kendiniz yalvarın, derler. Kafirlerin yalvarışı şüphesiz boşunadır.”(Mü’min/49-50)

“Onlar cehennem bekçisine: “Ey Mâlik! Rabbin artık bizi öldürsün.” diye seslenirler. Mâlik de: “Siz böylece kalacaksınız.” der.”(Zuhruf/77)

“İnkâr edenlere gelince, onlara cehennem ateşi vardır. Hüküm verilmez ki ölsünler, kendilerinden biraz azab da hafifletilmez. İşte biz her nankörü böyle cezalandırırız. Onlar, orada şöyle feryad ederler: “Ey Rabbimiz! Bizleri çıkar, yapageldiklerimizden başka salih bir amel yapalım.” (Onlara): “Size düşünecek olanın düşüneceği kadar bir ömür vermedik mi? Hem size uyarıcı da gelmişti. O halde azabı tadın. Çünkü zalimleri kurtaracak yoktur.” (denir). “ (Fatır/36-37)

“Onlar cennettedirler, sorup dururlar.Suçluların durumunu. Nedir sizi Sekar’a sokan? diye. Suçlular der ki: Biz namaz kılanlardan değildik. Yoksula da yedirmezdik.Boş şeylere dalanlarla dalar giderdik.Ceza gününü yalanlardık.Nihayet bize ölüm gelip çattı.”(Müddessir/40-47)

“Ki cehennem de o gün getirilmiştir. İşte o gün insan anlar. Fakat bu anlamanın ona ne yararı var? Keşke hayatım için bir şeyler yapıp gönderseydim der. Artık o gün Allah’ın edeceği azabı kimse edemez. Onun vuracağı bağı kimse vuramaz.” (Fecr/23-26)

“Ebu Hureyre (radıyallahu anh) anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: “Cehennem ateşi bin yıl yakıldı. Öyle ki kıpkırmızı oldu. Sonra bin yıl daha yakıldı, öyle ki beyazlaştı. Sonra bin yıl daha yakıldı. Şimdi o siyah ve karanlıktır.”[2]

“Hasan Basri rahimehullah anlatıyor: “Utbe İbnu Gazvan (radıyallahu anh), Basra’da minberde (hutbe esnasında) dedi ki:”Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) bize şöyle buyurmuşlardı: “Cehennemin kıyısından büyük bir taş bırakıldı. Bu taş yetmiş yıl aşağı doğru düştü de  henüz dibe ulaşmadı.”(Utbe İbnu Gazvan, devamla) der ki: “Hz. Ömer (radıyallahu anh): “Ateşi çok zikredip hatırlayın. Zira onun harareti pek şiddetlidir; derinliği çok fazladır, çengelleri demirdendir” buyurdu.” [3]

İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:”Eğer zakkumdan, dünyaya tek damla damlatılacak olsa, bu dünya ehlinin yiyeceklerini ifsad ederdi. Öyleyse, yiyecek ve içeceği zakkumdan cehennemliğin hali ne olur (anlayın)!”[4]

Hz. Ebu Hureyre (radıyallahu anh) anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: “Cehennem, Rabbine şikayet ederek: “Ey Rabbim! Bir parçam diğer bir parçamı yemektedir” dedi. Bunun üzerine, Allah Teala hazretleri ona, iki nefes almaya izin verdi; Bir nefes kışta, bir nefes de yazda. (Yazdaki nefesi) sizin rastladığınız en şiddetli sıcaktır. (Kıştaki nefesi de) sizin rastladığınız en şiddetli (soğuk olan) zemherirdir.”[5]

“Ebu Hureyre anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: “Kıyamet günü, ateşten bir parça, boyun şeklinde uzanır .Bunun, gören iki gözü, işiten iki kulağı, konuşan iki dili vardır. Der ki: “Ben üç takım (insanı cezalandırmak) için vazifelendirildim: Allah’la birlikte bir başka ilaha dua eden kimse, bile bile zulmeden cebbar, tasvirciler(heykeltraş vs).”[6]

“İbnu Mes’ud (radıyallahu anh) anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: “Kıyamet günü cehennem, yetmiş bin yuları olduğu halde getirilir. Her yularında, onu çeken yetmiş bin melek vardır.”[7]

“Ebu’d-Derda (radıyallahu anh) anlatıyor: “Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:”Cehennem ehline  açlık musallat edilir. Bu, içinde bulundukları azaba eşit   dereceye ulaşır. Açlığa karşı yardım  talep ederler. Onlara besleyici olmayan  ve açlığı gidermeyen dari’ (denen dikenli bir ot) verilir. Tekrar yiyecek isterler, bu sefer de boğazda tıkanıp kalan bir yiyecekle imdat  edilir. (Bu da boğazlarında takılır kalır, ne ileri geçer, en de geri gelir). Derken dünyada iken, bu durumda, bir içecekle  takılan lokmaları kaydırdıklarını hatırlarlar ve bir içecek talep ederler. Kendilerine demir kancalar bulunan kaplarda kaynar sular verilir. Bu kaplar, yüzlerine yaklaştırılınca, yüzlerini dağlayıp atar.  Su  karınlarına girince içlerini param parça eder. Bu sefer de: “Cehennemin bekçilerini çağırın, ola ki azabımızı biraz hafifletir!”  derler. Onları çağırırlar. Onlar gelince: “Size peygamberleriniz bu halleri açıklayan haberleri getirmemiş miydi?” derler. Onlar: “Evet getirmişti (ama dinlemedik)” derler. Bunun üzerine,  bekçiler: “Siz isteyin  durun! Kâfirlerin istekleri (burada) boşadır!”  derler” (Gâfir  50). Cehennemlikler bekçilerden  ümidi kesince: “(Cehenneme müvekkel melek) Malik’i çağırın!” derler. (Malik gelince):”Ey Malik (söyle de) Rabbin bizim  hakkımızda ölüme hükmetsin!”  derler. Malik de onlara: “Hayır! (Siz burada canlı olarak ebedî) kalıcılarsınız!” diye cevap verecek” (Zuhruf 77). (Hadisin ravilerinden) A’meş rahimehullah der ki: “Bana bildirildi ki, cehennemliklerin Malik’e  yalvarmaları ile Malik’in onlara verdiği cevap arasında bin yıllık zaman geçecektir. Cehennemlikler, bu sefer aralarında: “Rabbinize dua edin  sizin için O’ndan daha hayırlı kimse yok!”  diyecekler ve elbirlik şöyle yakaracaklar: “Ey Rabbimiz, bedbahtlığımız bize galebe çalmıştı, biz gerçekten sapıtmış kimselerdik. Ey Rabbimiz bizi bundan çıkar. Eğer (yine) küfre dönersek artık hiç şüphesiz ki  zalimlerden oluruz” (Mü’minun 106-107). Rab Teala, onlara: “Cehennemin içine yıkılıp gidin! Bana bir şey söylemeyin!” diyecek” (Mü’minun 108). Resulullah devamla dedi ki: “Bu cevap üzerine, cehennem ehli her çeşit hayırdan ümidlerini keserler; hıçkırmaya, nedamet etmeye, dövünüp yırtınmaya başlarlar.”[8]

[1] Şamil İA

[2] Tirmizî, Cehennem 8, (2594); Muvatta, Cehennem 2, (2, 994). Metin Tirmizî’ye aittir

[3] Tirmizî, Cehennem 2, (2578)

[4] Tirmizî, Cehennem 4, (2588)

[5] Buhârî, Bed’ülhalk 10; Müslim, Mesacid 185, (617); Tirmizî, Cehennem 9, (2595)

[6] Tirmizî, Cehennem 1, (2577).]

[7] Müslim, Cennet 29, (2842); Tirmizî, Cehennem 1, (2576).

[8] Tirmizî, Cehennem 5, (2589)