RESUL VE NEBİ KAVRAMLARI – PEYGAMBERLERİN SIFATLARI

Resul: Sözlükte; “Elçi Gönderilen” anlamlarına gelen bir isim olup, çoğulu Rusul’dür. Terim olarak Resul; İnsanlara tebliğ etmek için kendisine yeni bir kitap veya şeriat nazil olan peygamberdir.Peygamberlerin yaptığı bu elçilik görevine ise “Risalet” denir.

Nebi: Sözlükte; “Haberci” anlamına gelir.Dini terim olarak Nebi; Resule gelen şeriatı insanlar arasında yerleştirmek veya yaymak için, Allahu Teala(cc) tarafından gönderilen peygamberlerdir. Kendisine bir şeriatın verilme şartı yoktur. Bu itibarla her Resul nebidir, fakat her nebi Resul değildir. ^[1]Nebinin yaptığı göreve “Nübüvvet” denir.

Bütün peygamberler Allah Teâlâ tarafından seçilip ilâhî elçiler olarak insanlara gönderildiklerine göre, hepsi birbiriyle kardeş gibidirler. Onlar bir âiledendir ve bir tek cemaattır: Bütün peygamberler doğru sözlü, sâdık, emîn, akıllı, sağlam karakterli, uyanık kalpli, yüksek ahlaklı, dünyada ve âhirette itibarlı ve Allah’a en yakın olan sevgili kullar, ilahi elçilerdir.

            Onların diğer insanlardan ayrı, kendilerine ait ortak bazı sıfât ve özellikleri vardır. Bu sıfatlar sayesinde yüce yaratıcı ile kulları arasında elçilik yapma liyakatını kazanmış olurlar. Allahu Teâlâ şöyle buyurur:

     “Allah, peygamberliğini kime ve nereye vereceğini daha iyi bilir”[2]

            Bütün peygamberlerde ortak olan sıfatları şu beş maddede toplamak mümkündür: Emânet, sadakat fetânet, ismet, tebliğ.

1. Emânet :

            Sözlükte, güvenmek, emin olmak, korkmamak ve güvenilir olmak anlamında bir mastardır.Emânet, peygamberlerin kudsî görevlerini yerine getirmek hususunda ve her konuda emin ve güvenilir olmalarıdır. Bütün peygamberler son derece emin, güvenilen dürüst ve seçkin şahsiyetlerdir. Onlardan asla her hangi bir hiyânet meydana gelmez. Çünkü, Allah Teâlâ, ilâhî vahyini, peygamberlik şeref ve vazifesini hainlere değil, ancak her bakımdan emin olan sâdık kullarına verir. Peygamberlerini bu gibi emin, sâdık ve dürüst kulları arasından seçer. Şüphe yok ki Allah (c.c) peygamberlik derecesine kirnin daha lâyık olduğunu en iyi bilendir.

            Kur’an-ı Kerim’de, geçmiş peygamberlerin emânet sıfatlarından söz eden ayetler vardır: Hûd peygamber, kavmine şöyle demişti:

      “Size Rabbimin vahyettiklerini tebliğ ediyorum ve ben sizin için güvenilir bir nasihatçıyım” [3]

    Eş-Şuarâ Suresi’nde Nuh, Hûd. Salih, Lut ve Şuayb peygamberlerin kavimlerine,

      “Şüphesiz ben, size gönderilen emîn bir peygamberim”[4] dedikleri zikredilir .

Peygamber olmadan önce Hz. Musa için Şuayb aleyhisselâmın iki kızından biri şöyle demiştir:

     “Babacığım, onu ücretle çalıştır. Çünkü o, ücretle tuttuklarının en hayırlısı, güçlü ve güvenilir bir adamdır”[5]

       Hz. Musa, Medyen’den Mısır’a peygamber olarak dönünce Firavun’un kavmine şöyle demişti:

 “Allah’ın kullarını bana bırakın. Çünkü ben size gönderilmiş emîn bir peygamberim” [6]

2– Sıdk Sıfatı:

            Sıdk, peygamberlerin, ilâhî hükümleri, emir ve yasakları insanlara tebliğde ve verdikleri her türlü haberde doğru sözlü, sadık olmalarıdır. Peygamberlerin yalan söylemeleri (kizb) asla caiz değildir. Aksi halde, insanları kendilerine inandırmaları ve onları irşad ederek doğru yola sevketmeleri mümkün olmaz. Çünkü yalan söylemek, büyük bir günah olduğundan, pey’gamberlerin “ismet” ve “emanet” sıfatlarıyla bağdaşmaz. Oysa Allah Teâlâ onların peygamberlik iddialarını tasdik etmek için her birine “Mucizeler” veriyor ve onunla adeta, “Kulum, peygamberlik iddiasında ve bendendir diye bildirdiklerinde sadıktır” diyor. Hak Teâlâ’nın yalancıları tasdik etmesi aklen mümkün olmadığına göre, peygamberlerin sıdk (doğruluk) sıfatı ile vasıflanmaları vâcib; yalan söylemeleri ise imkânsızdır.

        Kur’an-ı Kerim’de Allah, peygamberlerini doğruluk vasıflarıyla methetmiştir:

        “Ey Muhammed! İnsanlara Kur’an’daki İbrahim kıssasını anlat. Şüphesiz ki o, özü sözü doğru, sıddîk bir peygamberdi“[7]

“Kitapta İdris’i de zikret. Çünkü o, çok doğru bir rıebî idi“[8]

         Hiç bir peygambere kavmi; “biz seni daha önce yalancı tanıyorduk” diyememiştir.

         Peygamberlerin emânet sıfatı, onların diğer insanlarla münasebetlerinde güvenilir olmaları yanında; asıl vahiy üzerinde emîn olmayı, Allah’ın emir ve yasaklarını insanlara değiştirmeden, arttırıp-eksiltmeden tebliğ etmesidir. Kur’an’da,

       “O Peygamberler Allah’ın gönderdiklerini tebliğ ederler, O’ndan korkarlar ve  O’ndan başka hiç bir kimseden korkmazlardı. Hesap görücü olarak Allah yeter“[9] buyurulur.

         Bir peygamberin emânete hıyânet etmesi, O’nun kutsal görevi ile bağdaşmaz.

        “Bir peygamber için emânete hıyânet etmek olur şey değildir”[10]

3- Fetânet Sıfatı

          Fetânet, peygamberlerin üstün bir akıl ve zekâya, kuvvetli bir hâfıza ve yüksek bir ikna gücüne sahip olmalarıdır. Her peygamberin, şerefli ve yüce olduğu kadar da ağır ve çok mesuliyetli olan peygamberlik görevini eksiksiz ve mükemmel bir şekilde yerine getirebilmesi için, böyle üstün bir zekâya ve yüksek vasıf ve yeteneklere sahip olması gerekir. Aksi halde, gönderildikleri milletlere karşı kuvvetli hüccet (kesin delil) ikame edemez, onları ikna veya ilzam işin gerekli güzel mücadeleyi yapamazlar; kendilerine inananları irşad ederek onları hak ve hidayete sevkedemezler.

        O halde peygamberler, en akıllı, en zeki ve en kaabiliyetli mümtaz şahsiyetlerdir. Haklarında zayıf akıl ve zayıf hâfıza, delilik ve gaflet gibi noksan sıfatlar asla caiz değildir.

       Kur’an’da peygamberlerin üstün zekâ ve kabiliyetlerine işaret eden ayetler vardır:

     “Kur’an vahyedilirken, henüz bitmeden okumaya kalkma. Rabbim ilmimi artır, de“[11]

      “Ey Muhammed, Cebrâil sana Kur’an’ı okurken, acele ederek onunla birlikte dilini oynatma. Onu bir araya toplamak ve okutmak şüphesiz bizim işimizdir“[12]

             Vahyin gelişi sırasında ezberlemek işin dilini Kur’an’la hareket ettirmesi onun fetânet ve zekâsındandır. Yine vahiy tamamlanmadan önce, ayetleri yeniden okumak için acele etmesi, peygamberin zekâ olgunluğunu gösterir. Çünkü O, böylece, zaten Cenab-ı Hakkın yardımı sayesinde hâfızasına yerleşecek olan vahyi, kendi zekâ gücü ile ezberinde tutmaya çalışmaktadır.

4- İsmet Sıfatı

            İsmet, peygamberlerin gizli ve aşikâr her türlü masiyetten, günahtan ve peygamberlik şerefiyle bağdaşmayacak hareketlerden uzak bulunmalarıdır. İsmet’in, yani nezâhet ve mâsumiyetin zıddı olan, her türlü günah ve âdi davranışlar, peygamberler hakkında muhaldir. Çünkü, eğer peygamberlerin günâh ve suç işlemeleri veya ismet ve nezahete yaraşmayan uygunsuz hareketler yapmâları onlar hakkında caiz olsaydı, biz insanların da onlara uyarak çirkin şeyler yapmamız normal karşılanır ve günah sayılmazdı. Zira peygamberler bizim uymamız gereken güzel örneklerimizdir. Bu bakımdan, peygamberlere uymak ve onlara itaatla emredildik. Halbuki Allah Teâlâ, kullarına günah işlemeyi ve günahkârlara itaatı emretmez ve bu gibileri peygamber olarak seçip göndermez. Bu sebeble, Ehl-i sünnete göre; peygamberler asla büyük günah işlemezler. Sehven (yanılarak) “zelle” cinsinden küçük günah işlemeleri caizdir. Ancak, bunda ısrar etmezler, derhal ikaz edilirler ve bir daha aynı hataya düşmezler.

        İsmet’in peygamberlerde bulunması gereken bir sıfat olduğunda, tüm İslâm bilginleri görüş birliği işindedir. Ancak niteliği ve kapsamı üzerinde han görüş ayrılıkları mevcuttur.

        Maturidilere göre, peygamberin günahtan korunmuş olması, onu tâate zorlamadığı gibi; günah işlemekten de aciz bırakmaz. Ancak ismet, Allah’ın bir lütfu olup, peygamberi hayır yapmaya sevkeder, kötülükten de alıkor. Fakat ilâhi imtihanın gerçekleşmesi için onda yine de irâde mevcuttur.[13]  İsmet, peygamberler iğin gerekli bir sıfattır.

      Çünkü peygamberlerin günah işlemeleri, yalan söylemeleri caiz olsaydı; verdikleri haberlerin doğruluğuna güvenilmezdi. Bu durum, onların Allâh’ın hucceti olma özelliklerine gölge düşürürdü.

Peygamberlerden günah (fısk) sâdır olsaydı, bu onların şâhitlik ehliyetini ortadan kaldırırdı. Kur’an’da:

      “Ey iman edenler! Size bir fâsık haber getirirse, onun doğruluğunu araştırın” [14] buyurulur.

        Yüce Allah fâsığın şehâdetini kabulde tedbirli olmayı ve duraksamaya emrediyor. Peygamberden fıskın sudûru halinde dünyadaki şahitliği düşünce; ahiretteki ümmetine olan şahitliği de düşer. Halbuki Kur’an’da,

       “Böylece sizi orta bir ümmet yaptık ki, insanlara şâhit olasınız. Peygamber de size şâhit olsun “[15]

        Kıyamette şâhitliği bildirilen kimsenin, dünya şâhitiği de teyid edilmiş olmaktadır.[16]

         Peygamberler iyiliği emir ve kötülükten sakındırmaya çalışırlar. Kendileri tâatı terkedip, masıyeti işleselerdi, şu ayetlerin muhatabı olurlardı:

       “İnsanlara iyiliği emredip kendinizi unutuyor musunuz?”[17]

       “Ey insanlar, niçin yapmayacağınız şeyi söylüyorsunuz! Yapamayacağınız şeyi söylemek Allah nezdinde en sevilmeyen bir şeydir“[18]

          Diğer yandan, uyanlarının onları kötülükten menetmeleri gerekirdi ki bu, peygambere karşı bir zorlama ve eziyet olurdu. Kur’an’da bu yasaklanmıştır.

        “Allâh ve Resulüne eziyet edenleri, o, dünya ve ahirette lanetledi” [19]

             Ehl-i sünnete göre, peygamberlerin masum oluşu vahiyden sonra sabittir. Kur’an-ı Kerim’de bazı peygamber kıssaları anlatılırken, onların günah işlediklerini düşündüren örneklere rastlanır. Hz. Adem’in cennette yasak meyveyi yemesi (el-Bakara, 2/35-37; el-A ‘râf. 7/20, 21, 23); Nuh aleyhiselâmın iman etmeyen oğlunu gemiye almak iğin duâ etmesi (Hud, 11/45-47); Hz. İbrahim’in putları kendi kırdığı halde, kavmine kimin kırdığını büyük puttan sormalarını istemesi (el-Enbiyâ, 21/57, 62, 63); Hz. Lût’un eş cinsel erkeklere kendi toplumunun kızlarını teklif etmesi (Hud, 11/77-79); Hz. Musa’nın bir şahsın ölümüne sebep olması (Kasas, 28/15); Hz. Yunus’un kavmini izinsiz terketmesi (el-Enbiyâ, 21 /87-88); Hz. Davud’un davacıyı dinleyip davalıyı dinlemeden davacı lehine hüküm vermesi (Sâd, 38/21-25); Hz. Muhammed’in kâfirlerin reislerini İslâm’a davet ettiği sırada gelip, soru soran ve bir ama olan Abdullah b. Ümmü Mektûm’a yüzünü buruşturması ve sırtını dönmesi (Abese, 80/1-12) örnek verilebilir.

Ancak bu ve benzeri peygamber kıssalarında görülen hallerin bazıları ya peygamberlikten önceye aittir veya bunlarla ilgili nakiller muteber değildir. Bazıları da peygamberlerin şanına yakışacak biçimde açıklanmıştır. Çünkü eğer peygamberlerin günah işlemesi mümkün olsaydı, onların sözüne güvenilmez ve böylece ilâhî huccet gerçekleşmiş olmazdı.

5- Tebliğ:

       Peygamberlerin Allah tarafından bildirilen şeyleri ümmetlerine tamamen tebliğ etmeleridir. Bunun zıddı olan “dînî emirleri gizlemek” peygamberlerde yoktur. Çünkü tebliğine memur oldukları bir hakikati gizleyip değiştirserlerdi vazifelerine hiyanet etmiş olurlardı. Halbuki hiyanetle vasıflanmış olmaları ilâhî bir eğitimle men edilmiştir.

[1] İslam Akaidi – Şahımerdan SARI ,cilt:1 – 311

[2] el-En’âm Suresi,l24

[3] el-A’raf Suresi,68

[4] Şuara Suresi,107, 125, 143, 162, 178

[5] el-Kasas Suresi,26

[6] ed-Duhân Suresi,18

[7] Meryem Suresi,41

[8] Meryem Suresi,55

[9] el-Ahzâb Suresi,39

[10] Âl-i İmrân Suresi,161

[11] Tâhâ Suresi,114

[12] Kıyâme Suresi,16-17

[13] ^{Sabunî, el-Bidâye, terc. Bekir Topaloğlu, Ankara 1979, s. 121-122}

[14] ^{Hucurat Suresi, 6}

[15] ^{el-Bakara Suresi,143}

[16] ^{er-Râzî, İsmetü’l-Enbiyâ, Kahire 1986, s. 41-42; Mefatih’ul Gayb, III, 8}

[17] ^{el-Bakara Suresi,44}

[18] ^{es-Sâf Suresi,2-3}

[19] er-Râzî, Mefâtihu’l-Gayb, III, 8; İsmetü’l E’nbiyâ, s. 42, 43