TABERİ (RH.A)’NİN BAKIŞ AÇISIYLA BAKARA SURESİ 227. AYET-İ KERİME

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

227- Şayet boşamayı kastederlerse, şüphesiz ki Allah, her şeyi çok iyi işiten, çok iyi bilendir.

Şayet onlarla beraber yaşamayı terketmeye karar verir de onları boşarlar-sa şüphesiz ki Allah, kadınlarınızı boşamanızı işiten ve çok iyi bilendir.

İyla yapan erkek dört ay içinde yeminini bozup hanımına dönerse o yi­ne onun hanımıdır. Nitekim Resulullah (s.a.v.), hanımlarına bir ay yaklaşmaya­cağına dair yemin etmiş, bir ay bittikten sonra hanımlarına dönmüştür.

Eğer erkek dört ay süresince hanımına yaklaşmayacağına yemin eder de bu süre içinde yaklaşmazsa “İyla” söz konusu olur. İmam Şafii, İmam Mâlik ve İmam Ahmed b. Hanbel’e göre kadın boş olmaz. Hakim, erkeğe ya yeminini bozup hanımına dönmesini veya onu boşamasını emreder. Şayet hem dönmez hem de boşamazsa hakim boşar. Ebu Hanifeye göre ise bu döıt ay’ııı geçmesin­den sonra kadın kendiliğinden bir talak-ı bâin ile boş olur.

Taber ibu âyet-i kerimenin izahında şunları zikretmiştir: Müfessirler: “Şayet boşamayı kastederlerse şüphesiz ki Allah, her şeyi çok iyi işiten, çok iyi bilendir.” âyet-i kerimesinin izahında çeşitli görüşler ilen sürmüşlerdir:

a- Bazılarına göre bu âyetin izahı şöyledir: “Şayet hanımına yaklaşmaya­cağına dair yemin eden kimse, kendisi için tayin edilen dört ay bekleyebilme süresi içinde hanımına dönmez ve yemininde kararlı olursa hanımı ondan boş olur.”

Görüldüğü gibi “İlya” yapan erkek döıt ay içinde hanımına dönmezse ha­nımı ondan boş olur. Ancak bu görüşte olan âlimler, hanımın ric’î bir talakla mı yoksa bâin bir talakla mı boş olacağı hakkında iki ayn görüş zikretmişlerdir.

a- Hz. Ali, Abdullah b. Mes’ud, Osman b. Af fan, Zeyd b. Sabit, İkrime, Katade, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Ömer, Kubeyse b. Züeyb, Salim b. Ab­dullah, Ebu Seleme b. el-Ekva, Abdurrahman, Ata, Hasan-ı Basri, İbrahim en-Nehai ve Dehhaka göre, hanımına yaklaşmayacağına dair yemin etlen erkek dört ay içinde hanımına yaklaşmayacak olursa hanımı ondan bir bain talak ile boş olur. (Yani hanımın üç talakından biri gider ikisi kalmış olur. Bununla bir­likte kocasına dönüp dönmeme karan hanımının yetkisine geçer. Dilerse yeni­den mehir alıp tekrar kocasıyla evlenir ve kalan iki talak ile yaşar dilerse kocası­na tekrar dönmeyi kabul etmez, iddeti bittikten sonra sonra kocasından tama­men ayrılmış olur ve başka biriyle evlenebilir.)

Bu hususta İbrahim en-Nehai diyor ki: “Abdullah b. Üneys, hanımına yaklaşmayacağına dair yemin etmişti ve bu esnada yolclıığa çıkmak zorunda kalmış ve yolculuğu dolayısıyle hanımından altı ay uzak kalmıştı. Abdullah yol­culuktan dönüp geri geldi, hanımının yanına girdi. Abdullaha denildi ki “Hanı­mın senden talak-ı bâin ile boş oldu.” O da bunun üzerine Abdullah b. Mes’udun yanına gitti ve ona meseleyi anlattı. Abdullah b. Mes’ud da: “Hanımın senden talak-ı bâin ile boş oldu ona git bunu bildir ve kendisiyle tekrar evlenmek istedi­ğini teklif et.” dedi. Abdullah b. Üneys hanımına döndü, onun, kendisinden ta­lak-ı bâin ile boş olduğunu söyledi ve ona evlilik teklifinde bulundu. Hanımının J*;abul etmesi üzerine ona bir ntıl gümüş verdi.

bb- Said b. el-Müseyyeb, Ebubekir b. Abdurrahman, Mekhul, Zühri ve Rebi’ b. Enese göre hanımına yaklaşmayacağına dair yemen etlen erkek dört ay içinde hanımına yaklaşmayacak olursa hanımı ondan bir ric’î talakla boş olur. (Yani hanımın iddeti bitmedikçe kocası tekrar ona dönebilir. Hanımının razı olup olmaması farketmez.)

b- Diğer bir kısım müfessirlere göre bir erkek hanımına yaklaşmayacağı­na dair yemin eder de dört ay ona yaklaşmayacak olursa yaklaşmamasından do­layı hanımı ondan boş olmaz. Ancak erkeğin bu hali hanıma, hakime başvurma hakkını sağlar. Hanım hakime başvurarak kocasının ya tekrar kendisini kabul etmesini veya boşatmasını ister. Hakim de kocayı bu şıklardan birini kabule mecbur eder. (Yani koca dört aydan sonra bu hali devam ettirmekten ahkonur. Ya kan sini boşar veya yeminini bozup tekrar ona döner.)

Bu görüş Hz. Ömer, Hz. Ali, Hz. Osman, Ebuddeıda, Said b. el-Müsey­yeb, Hz. Aişe, Abdullah b. Ömer, Tavus, Mücahid, Mervan b. ei-Hakem, Ömer. b. Abdülaziz, Abdullah b. Abbas, İmam Mâlik, Muhammed b. Kâ’b el-Kurezi ve Kasım b. Muhammedden nakledilmiştir.

Bu hususta Ebu Salih diyor ki: “Ben, Resulullahin on iki sahabisine, karı­sına yaklaşmayacağına dair yemin eden erkeğin hükmünü sordum. Onların hep­si de dediler ki: “Dört ay geçinceye kadar erkek için herhangi bir şey yoktur. Döıt ay geçtikten sonra artık erkek yeminini devam ettirmekten ahkonur. Yani ya hanımını boşar veya ona döner.

İmam Mâlik, bir erkeğin dört aydan az bir süre için hanımına yaklaşma­yacağına dair yemin etmesini “İyla” saymamıştır. İyla’nın gerçekleşmesi için er­keğin hanımına döıt ay veya daha fazla bir süre için yaklaşmayacağına dair ye­min etmesini gerekli saymıştır. Böyle yapan erkek için dört ay geçtikten sonra müdahale edilir. Artık o ya hanımına döner ve yeminini bozar yahutta hanımını boşar.

c- Said b. el-Müseyyeb ve diğer bazı âlimlerden nakledilen başka bir gö­rüşe göre “İyİa” yapmanın herhangi bir hükmü yoktur.

d- İbrahim en-Nehaiden nakledilen diğer bir görüşe göre ayetin bu bölü­münün mânâsı şöyledir: “Şayet iyla yapan koca döıt ay geçtikten sonra hakim tarafından hanımına dönmesine veya onu boşamasına dair karar verilirse ve ko­ca karısına dönmemekte ısrar edecek olursa işte o zaman hanımı kendisinden bir talak-i bâin ile boş olur.”

Taberi diyor ki: “Bu görüşlerden Allanın kitabının zahirine daha uygun olanı, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Aliden nakledilen görüştür. Buna göre âyetin mânâsı şöyledir: “Hanımına yaklaşmayacağına dair yemin eden erkeğe bu yemininin üzerinden dört ay geçtikten sonra hakim bu haline son vermesine dair karar verir de erkek te tekrar hanımına dönecek olursa şüphesiz ki Allah onu affeder ve ona merhamet eder. Şayet o erkek hanımını boşamaya karar ve­rirse Allah onun boşamasını işiten ve hanımına yaptıklarını bilendir.”

Görüldüğü gibi Taberiye göre bir erkek hanımına yaklaşmayacağına dair yemin eder de bu yeminini döıt ay bozmayacak olursa hanımı ondan herhangi bir talak şekli ile boş olmaz. Ancak hakime baş vurulduğunda o, erkeği iki du­rumdan birini seçmeye mecbur kılar. Bunlar da, tekrar hanımına dönmesi veya onu boşamasıdır.

Taberi bu görüşü tercih edişinin gerekçesi olarak özetle şunu zikretmiştir. Âyeti kerimede “Şayet boşamayı kastederlerse şüphesiz ki Allah her şeyi çok iyi işiten çok iyi bilendir.” buyuruluyor. Elbetteki işitme söylenilen bir söz için olur. Yapılan bir iş için söz konusu olmaz. Şayet, diğer görüşlerin belirttiği gibi erkeğin hanımına yaklaşmamaya yemin etmesi hali, dört ay geçmekle hanı­mının boş olmasını gerektirseydi âyetin sonunda: “Şüphesiz ki Allah işitendir.” denilmezdi. Böyle denildiğine göre anlaşılıyor ki dört ay geçmesi ile kadın boş olmuyor, dört ay geçtikten sonra erkeğin boşamayı tercih ettiğini söylemesi ile boş oluyor.

İyla yapmanın süresi, âyette zikredildiği gibi dört aydır. Bu hususla ilgili olarak Hz. Ömerden şunlar nakledilmektedir: Hz. Ömer (r.a.), kocası yanında bulunmayan bir kadının, geceleyin kendi kendine söylenip şikâyette bulunduğu­nu duyunca gelip kızı Hafsaya bir kadının kocasından en çok ne kadar ayrı kal­maya sabredebileceğim sormuş Hafsa da dört ay veya altı ay sabredebileceğim söylemiştir. Bunun üzerine Hz. Ömer: “Orduda hiçbir kimseyi bu müddetten fazla tutmayacağım.” demiştir.