TABERİ (RH.A)’NİN BAKIŞ AÇISIYLA BAKARA SURESİ 237. AYET-İ KERİME

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

237- Eğer kadınlara mchir takdir ettiğiniz halde onlara dokunmadan boşarsanız, tayin ettiğiniz mehirin yansını onlara verin. Ancak kadınların, haklarından vazgeçmesi veya nikah akdi elinde bulunanın (erkeğin) vaz­geçmesi müstesnadır. Fakat sizin lütufkâr davranmanız, takvaya daha ya­kındır. Aranızdaki iyiliği unutmayın. Şüphesiz ki Allah, yaptıklarınızı çok iyi görür.

Eğer kadınları nikahlayıp mehirlerini de takdir ettiğiniz halde onlarla cin­si münasebette bulunmadan boşarsanız onlara, tayin edilen mehirin yarısını ver­mek zorundasınız. Ancak o boşanan kadınlar buluğa ermiş ve rüştlerine kavu­şup reşit olmuşlarsa onların, bir lütuf olarak mehillerinin yarısını istemekten vaz geçmeleri veya boşayan kocasının, mehirin tamamını vererek lütufta bulun­ması müstesnadır. Fakat sizin birbirinize karşı lütufkâr davranmanız takvaya da­ha yakındır. Ey İnsanlar, aranızdaki sevgiyi, iyiliği ve güzel muameleyi unutma­yın. Yaptıklarınızdan hiçbir şey Allaha gizli kalmaz ve o sizin yaptıklarınızın karşılığını verir.

Allah teala bundan önceki âyet-i kerimede, kendisine mehir takdir edil­meden ve cinsi münasebette bulunulmadan boşanan kadına ait hükmü beyan et­miş ve ona “Mut’a” diye adlandırılan birtakım eşyanın verileceğini zikretmiştir. Bu âyet-i kerimede ise yine kendisiyle evlenilen ve cinsi münasebette bulunul­madan boşanan ancak evlenilirken kendisine mehir takdir edilen kadına ait hü­küm zikredilmiş ve böyle bir kadına, takdir edilen mehirin yarısının verileceği beyan edilmiştir. Abdullah b. Abbas, Mücahid, Katacle, Rebi’ b. Enes ve Zühri bu âyetin sadece kendisi için mehir takdir edilen kadına ait hükmü zikrettiğini söylemişlerdir.

Ayet-i kerimede “Ancak kadınların, haklarından vazgeçmesi müstes­nadır.” buyurulmaktadır. Bu ifadeden maksat, kendisine mehir takdir edilerek evlenilen ve kendisiyle cinsi münasebette bulunulmadan boşanan kadınların haklan olan mehirin yansını kocalarından almamaları ve onlara bağışlamalarıdır. Nitekim, îkrîme, Dehhak, Abdullah b. Abbas, Mücahid Rebi’ b. Enes, Kadı Şü-reyh, Muhammed b. Şîrîn, Süddi, Nafı, Zühri, Ebu Salih, İbn-i Zeyd ve Süfyan es-Sevri âyetin bu bölümünü bu şekilde izah etmişlerdir. Taberi ise böyle olan kadınların, mehirin yansı olan haklarından vazgeçebil mel eri için ergenlik çağı­na gelmiş olmaları ve reşit olmaları şartını aramıştır.

Ayet-i kerimede: “Veya nikah akdi elinde bulunanın vazgeçmesi müs­tesnadır.” buyurulmaktadır. Müfessirler, “Nikah akdi elinde bulunurfdan ki­min kastedildiği hususunda çeşitli görüşler zikretmişlerdir:

a- Abdullah b. Abbas, Alkame, Esved b. Zeyd, Hasan-i Basri, İbrahim en-Nehai, Şa’bi Ebu Salih, Zühri, İbn-i Zeyd, Rebia ve İkrimeye göre, Tavus Mücahid ve Kadı Şüreyhin de önceki görüşlerine göre burada zikredilen “Nikah akdi elinde bulunan”dan maksat, kadının velisidir. Bunlara göre âyetin bu bölü­münün mânâsı şöyledir: “Veya kadının nikah akdini yapan velisinin, kadının hak ettiği mehirin yansını kadını boşayan kocaya bırakmasında bir mahzur yok­tur.” Yani kadın, hak ettiği mehirin yansım kendisini boşayan kocasından alma­yıp ona bağışlayabilir. Ancak Taberi, velinin böyle bir bağışı yapabilmesi için boşanan kadının kendi malından tasarrufta bulunamayacak bir durumda olması­nı şart şart koşmuştur.

b- Hz. Ali, Abdullah b. Abbas, Kadı Şüreyh, Cübeyr b. Mut1 im, Said b. el-Müseyyeb, Mücahid, Said b. Cübeyr, Muhammed b. Kâ’b el-Kurezi, Şa’bi, Nafı, Rebi’ b. Enes, Dehhak, Süfyan es-Sevri ve Said b. Abdülazizden nakledi­len diğer bir görüşe göre âyetin bu bölümünde zikredilen “Nikah akdi elinde bu­lunan kişi”den maksat, kadını boşayan kocadır. Bu görüşte olanlara göre âyetin bu bölümünün manası şöyledir: “Eğer mehir takdir edilerek evlenilen ve kendi­siyle cinsi münasebette bulunulmadan boşanan kadının kocası, mehirin sadece yansım değil de tümünü ona verecek olursa bunun bir mahzuru yoktur. Bu hu­susta Amr b. Şuayb diyor ki: “Resulullah: “Nikah akdi elinde bulunan kocadır. O, hoşgörülü davranabilir veya boşanan kadın hoşgörülü davranabilir.” buyur­muştur.

Taberi diyor ki: “Bu görüşlerden tercihe şayan olanı: “Nikah akdi elinde bulunadan maksat, kadını boşayan kocadır.” diyen görüştür. Zira bütün âlimler, evlenen büyük veya küçük bir kadının velisinin, kocası bu kadını boşamadan önce mehilinden herhangi bir miktarını kocasına bağışlamış olmasının bâtıl ola­cağı hakkında ittifak etmişlerdir. Kadın, boşanmadan önce velinin böyle bir hakkı olmadığına göre boşandıktan sonra da velinin durumu böyledir. Yine bü­tün âlimler, kocasından bâin talak ile boş olan kadının velisinin, kadını boşayan kocasına, kadının malından herhangi bir şeyi bağışlamasının bâtıl olduğu hak­kında ittifak etmişlerdir. Kadının hak ettiği mehiri de kadının malı olduğuna gö­re velinin mehiri bağışlayacağı nasıl söylenebilir? Keza bütün âlimler, bekâr kı­zın, amcasının oğullarının ve öz kardeşlerinin oğullanılın evlendirme hususunda velisi oldukları hakkında ittifak etmişlerdir. Ancak bu velilerin, bekâr kızın ma­lından veya kocasıyla gerdeğe girdikten sora evli olan bu kadının malından, her­hangi bir şeyi kocasına bağışlamalarının bâtıl olduğu hakkında da ittifak etmiş­lerdir. Madem ki amca oğlu veya kardeş oğlu olan kişilerin, kadının malından herhangi bir şeyi kocasına bağışlamayacağı hakkında ittifak edilmiştir o halde diğer bütün veliler de bunlar gibidir. Zira âyet-i kerime umumi bir şekilde be­yanda bulunmuştur. “Nitekim akdi elinde bulunan” demiştir. Eğer bu ifade­den velinin kastedildiği söylenirse -ki bu görüşte olanlar böyle izah etmişlerdir-buradan her türlü velinin bu hakka sahib olduğu anlaşılmalıdır. Bir kısım velilerden bu hakkı alırken diğerlerine vermenin hiçbir delili yoktur. O halde âyelte zikredilen “Nikah akdi elinde bulıınan”dan maksat, kadının velisi değil onu bo­şayan kocadır. Kocanın mehirden vazgeçmesi ise mehirin bir kısmını değil onun tümünü vermesiyle olur.

Âyet-i kerimenin devamında “Fakat sizin lütufkâr davranmanız tak­vaya daha yakındır.” buyurulmaktadır. Müfessirler bu âyet-i kerimede “Sizin” diye hitab edilen kişilerden kimlerin kastedildiği hususunda iki görüş zikretmiş­lerdir:.

Abdullah b. Abbas ve Said b. Abdülazizden nakledilen bir görüşe göre buradaki hitap, hem kadınları boşayan erkeklere hem de boşanan kadınlara ait­tir. Bu izaha göre âyetin mânâsı şöyledir: “Ey insanlar, sizlerin evlenme dolayi-sıyle ortaya çıkan mehir hakkında, boşama anında birbirinize karşı hoşgörülü olmanız Allahtan korkmaya daha yakındır.

Şa’biden nakledilen diğer bir görüşe göre burada kendilerine hitabedüen kişiler, kanlanın boşayan kocalardır. Bu görüşe göre âyetin izahı şöyledir: Ey Karılarını boşayan erkekler, sizlerin, boşamadan Önce Karılarımıza verdiğiniz mehirlerin bir kısmını, onları boşadiktan sonra geri almayıp bağışlamanız, Al­lahtan korkmaya daha yakındır.

Taberi diyor ki: “Tercihe şayan olan görüş, buradaki hitabın, birbirlerin­den ayrılan kadına da erkeğe de ait olduğunu söyleyen görüştür. Bunların birbir­lerine karşı, mehir hususunda hoşgörülü olmaları kendilerini Takvaya daha faz­la yaklaştırır. Mesela, taraflardan herhangi biri, diğerine verdiğinden herhangi bir şeyi geri almazsa veya diğerinde kalan hakkının tamamını almaktan vazge­çecek olursa böylece birbirlerine karşı hoşgörülü olurlar ve takvaya daha fazla yaklaşmış olurlar. Böyle davranmaları sadece Allah rızası için olacağından on­ları takvaya yaklaştırmış olur.

Âyet-i kerimede “Aranızdaki iyiliği unutmayın” buyurulmakfadır. Bu Jf adeden maksat şudur: “Ey insanlar, birbirinize karşı lütufkâr davranmayı unut­mayın. Karısıyla cinsi münasebette bulunmadan önce onu boşayan erkek, karı­sının mehirinin tamamını vermemiş ise ona mehirin tamamını vererek lütufta bulunsun. Şayet mehirin tamamını vermişse yansını geri almama lütfunda bu­lunsun. Şayet taraflardan herbiri hakkını tam olarak geri almakta ısrar edecek olursa kadına mehirin yansı verilir.”

Mücahid, Rebi’ b. Enes, Dehhak, Süddi, İkrime, İbn-i Zeyd, Siifyan es-Sevri ve Said b. Ciibeyr, âyetin bu bölümünü bu şekilde izah etmişlerdir.