TABERİ (RH.A)’NİN BAKIŞ AÇISIYLA BAKARA SURESİ 280. AYET-İ KERİME

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

280- Eğer borçlu darda ise ona, genişliğe çıkıncaya kadar mühlet ve­rin. Bağışlamanız ise, bilirseniz sizin için daha hayırlıdır.

Eğer borçlu sıkıntı içindeyse ve ödeme gücü yoksa genişliğe çıkıp ödeme gücü elde edinceye kadar bekleyin. Fakat, sadakanın faziletini ve sıkıntı içinde­ki borçlunun sıkıntısını gidermenin sevabını bilirseniz, alacağınızdan vaz geçip onu borçluya bağışlamanız, o malı ondan almanızdan sizin için daha hayırlıdır.

* Resulullah (s.a.v.) efendemiz buyuruyor ki:

“Kim, bir borçlusuna nefes aldırır veya onun borcunu silerse o kişi kıya­met gününde arşın gölgesinde olacaktır. Müfessirler bu âyet-i kerimede, darlık içinde oldukları zaman kendilerine süre tanınması emredilen borçlulardan hangi borçluların kastedildiği hususunda iki görüş zikretmişlerdir:

a- Abdullah b. Abbas, Muhammed b. Şîrîn, İbrahim en-Nehai, Katade, Dehhak vb. âlimlere göre burada zikredilen borçludan maksat, faizli muamelede borçlu durumuda olan ve faizle aldığı ana parayı ödemekten âciz kalan borçlu­lardır. Alacaklılar, ona paralanın ödemekten âciz olan bu borçlulara, ödeme imkânları oluncaya kadar süre tanımakla emrolunmuşlardir. Fakat, faizli muamele dışındaki herhangi bir muameleden dolayı borçlu olan kimseler borçları­nın vadesi geldiği zaman onu ödemek zorundadırlar. Aksi halde kendilerine ha­pis gibi hukuki müeyyideler uygulanır. Bu hususta, Muhammed b. Sîrî diyor ki: “Bir alacaklı kişi borçlusunu, Kadı Şüreyhe şikayet etti. Şüreyh de borçlunun aleyhine hüküm vererek hapsedilmesini emretti. Şüreyhin yanında bulunan bir dam, “Borçlu oJan bu kişi dardadır. Allah teala da kitabında “Eğer borçlu darda ise ona genişliğe çıkıncaya kadar mühlet verin.” buyumıaktadır.” dedi. Şüreyh dedi ki de “Bu âyet, faizli muameleleri söz konusu etmektedir. Zira Allah teala, kitabında, başka bir ayette buyuruyor ki: “Allah size, emanetleri ehline vermeni­zi ve insanlar arasında hükmederken adaletle hükmetmenizi emrediyor. Kadı Şüreyh, sözlerine davamla dedi ki: “Allah’ın, bize bir şeyi emredip sonra da emrini yerine getirdiğimizden dolayt bize azabetmesi beklenemez.

b- Dehhak ve Abdullah b. Abbastan nakledilen diğer bir görüşe göre bu âyet- kerime, her türlü borçluyu ifade etmektedir. Bu borç, helal bir alış verişten de olsa, faizden de olsa aynı hükme tabidir. Bu hususta, Dehhakm şunu söyledi­ği rivayet edilmiştir. “Müslüman kardeşinde alacağı olan bir mümin, kardeşinin darda olduğunu bildiği halde, borcunu ödeyemediği için onu hapsettirmesi ve genişliğe çıkmasını beklemeyip alacağını isteyerek onu sıkıştırması helal değil­dir.

Taberi diyor ki? “Tercihe şayan olan görüş, bu âyet- kerimenin, Resulul­lah döneminde mallanın faize verip sonra da müslüman olan ve müslümün ol­duklarında faiz alacaklanni henüz tahsil edememiş olanlar hakkında nazil oldu­ğunu söyleyen görüştür. Âyet-i kerime, bu gibi insanlara faiz alacaklarını bıra­kıp sadece ana paralarını almalarını emretmiş, borçluları, ana paralarını öde­mekten âciz iseler, onlara mühlet ven-nelerini emretmiştir. Bu itibarla, bu âyet, müslüman olmadan önce, malını faize veren kimselere h i tabetmektedir. Ancak, her ne kadar âyet, faizli muamele yapan kimseler hakkında inmişse de hükmü her alacaklı için geçerlidir. Bu nedenle borcunu ödemede, darlık içinde olan her borçluya, alacaklısı tarafından, imkanı oluncaya kadar zaman tanınması gere-mektedir. Zira, alacaklının alacağı, borçlunun malı üzerinde bir haktır. Onun vücudu üzerinde bir hakkı değildir. Borçlunun ödeme gücü yoksa alacaklının, onun hürriyetin kayıt altına alıp onu hapsettirmeye veya onun kol eleştirerek sat­maya hakkı yoktur. Zira, alacaklının alacak hakkı ya malının tümü üzerinde bir hak, ya borçlunun vücudu üzerinde bir hak veya malından belli şeyler üzerinde bir hak veya malının tümü üzerinde bir hak farzedilebiler. Şayet alacaklının hakkı, borçlunun vücudu üzerinde olsaydı, borçlunun ölmesiyle bu hakkın sona

ermiş olması gerekirdi. Habluki bunun böyle olduğunu kimse söylememektedir. Şayet borçlunun belli bir malı üzeride bir hak kabul edilecek olursa o malın yok olmasıyla da alacaklının hakkının ortadan kalkması gerekirdi. Bunun böyle ol­duğunu da kimse söylememektedir. O halde, ortada, “Alacaklının hakkı, borçlu­nun malının tümü Üzerindedir.” demekten başka bir ihtimal kalmamıştır. Ma­dem ki alacaklının hakkı, borçlunun malı üzerindedir o halde alacaklının, borç­lunun vücudu üzerinde herhangi bir tasarruf hakkı yoktur. Alacaklının, böyle bir hakkı olmadığına göre, borcunu Ödemekten aciz kalan borçluya, gücü yetinceye kadar mühlet tanımasından başka bir yol yoktur. Bu da, bu âyet-i kerimede zik­redilen borçludan maksadın her çeşit borçlu olduğunu göstermektedir.

Âyet-i kerimenin sonunda “Bağışlamanız ise, bilirseniz, sizin için daha hayırlıdır.” buyurulmaktadır.

a- Katade ve İbrahim en-Nahai âyetin bu bölümünü “Sizler, mallarınızın sermayesini almanız yerine, borçlunuz olan, zengin ve fakirlere bu mallarınızı bağışlamanız sizin için daha hayırlıdır.” şeklinde izah etmişlerdir. Buna göre, müslüman olmadan önce faizli muamelede bulunan alacaklı kişi, müslüman ol­duktan sonra borçlularından sadece malının sermayesini alabilir. Sermayeyi de almaması daha evladır. Borçlunun zengin veya fakir olması farketmez.

b- Süddi, Rebi’ b. Enes, Dehhak ve İbn-i Zeyde göre ise bu âyet-i kerime, ifade etmektedir, ki alacaklı kişinin alacağını, borcunu ödemekte güçlük çeken borçlusuna bağışlaması daha evladır. Zengin olan borçlusuna böyle davranması­nın daha evla oluşu söz konusu değildir.

Taberi bu görüşü tercih etmiştir. Zira âyetin bu bölümü, borcunu ödeme­de güç durumda olan borçlunun durumunu izah eden âyetin sonunda zikredil­miştir. Bu itibarla bağışlama işinin de böyle bir borçlu için yapılacağını söyle­mek daha uygundur.

Said b. el-Müseyyeb ve Âmir eş-Şa’binin, Hz. Ömerden, yine Şa’binin Abdullah b. abbastan rivayet ettiklerine göre Hz. Ömer ve Abdullah b. Abbas, faiz hükümlerini belirten bu âyetlerin, Kur’a-nı Kerimin en son inen âyetleri ol­duğunu söylemişlerdir. Bu hususta Hz. Ömerin şunu söylediği rivayet edilmek­tedir: “Kur’anın en son inen âyeti faiz âyetidir. Allah’ın Peygamberi onu bize tef­sir etmeden önce vafat etmiştir. Siz faizi ve şüpheli şeyleri bırakın.