B\u0130SM\u0130LLAH\u0130RRAHMAN\u0130RRAH\u0130M<\/strong><\/p>\n Hamd kendisinden ba\u015fka ilah olmayan, mutlak manada tek g\u00fc\u00e7 ve kudret sahibi olan Allah\u2019a mahsustur. Salat ve selam t\u00fcm peygamberlerin ve onlar\u0131 takip eden tabilerinin \u00fczerine olsun.<\/strong><\/p>\n Ba\u011flamak, engel olmak, tutmak, diyet vermek, idrak, muhakeme kabiliyeti, kavray\u0131\u015f, zeka. insanlar\u0131n tehlikeye d\u00fc\u015fmesine engel olan \u015fey. D\u00fc\u015f\u00fcnme, kavrama ve bilgi elde etme g\u00fcc\u00fc.[1]<\/a><\/p>\n \u0130lmi kabul etmeye haz\u0131r olan g\u00fcce denir.Bu g\u00fc\u00e7 ile insan\u0131n elde etti\u011fi ilme \u201cakl\u201d denir.[2]<\/a>Bundan dolay\u0131 Emiral Muminin Hz. Ali \u015f\u00f6yle demi\u015ftir : \u201cG\u00f6rd\u00fcm ki \u201cak\u0131l\u201d iki k\u0131s\u0131md\u0131r: Do\u011fu\u015ftan gelen ve i\u015fitilen.Do\u011fu\u015ftan geleni olmad\u0131k\u00e7a i\u015fitileni fayda sa\u011flamaz.<\/p>\n T\u0131pk\u0131 g\u00f6z g\u00f6rmedi\u011fi halde g\u00fcne\u015f \u0131\u015f\u0131\u011f\u0131n\u0131n yarar sa\u011flamad\u0131\u011f\u0131 gibi.[3]<\/a><\/p>\n 1) Do\u011fu\u015ftan gelen ak\u0131l \u00e7e\u015fidine, Hz.Peygamber (sav) \u015fu s\u00f6z\u00fcyle i\u015faret etmektedir; \u201cAllah ak\u0131ldan daha fazla de\u011ferli bir \u015fey yaratmam\u0131\u015ft\u0131r.\u201d[4]<\/a><\/p>\n 2) \u0130\u015fitilen ak\u0131l \u00e7e\u015fidine, Hz.Peygamber (sav) \u015fu s\u00f6z\u00fcyle i\u015faret etmektedir, \u201cHi\u00e7 kimse,kendisini hidayete y\u00f6nlendirecek ve k\u00f6t\u00fcl\u00fckten d\u00f6nd\u00fcrecek bir ak\u0131ldan daha \u00fcst\u00fcn bir \u015fey elde etmi\u015f de\u011fldir.\u201d[5]<\/a><\/p>\n Y\u00fcce Allah\u2019\u0131n kafirleri ak\u0131ls\u0131zl\u0131kla yerdi\u011fi her ayet ikinci ak\u0131l \u00e7e\u015fidine i\u015faret eder.\u00d6rn.; \u201d \u0130nkar edenlerin \u00f6rne\u011fi ba\u011f\u0131r\u0131p \u00e7a\u011f\u0131rmadan ba\u015fka bir \u015fey i\u015fitmeyip (duydu\u011fu veya ba\u011f\u0131rd\u0131\u011f\u0131 \u015feyin anlam\u0131n\u0131 bilmeyen ve s\u00fcrekli) hayk\u0131ran (bir hayvan)\u0131n \u00f6rne\u011fi gibidir. Onlar, sa\u011f\u0131rd\u0131rlar, dilsizdirler, k\u00f6rd\u00fcrler; bundan dolay\u0131 ak\u0131l erdiremezler.\u201d (Bakara\/171)<\/p>\n Ak\u0131l olmad\u0131\u011f\u0131ndan dolay\u0131 kulun sorumlu tutulmad\u0131\u011f\u0131 her ayette birinci ak\u0131l \u00e7e\u015fidine i\u015faret eder.(Do\u011fu\u015ftan akli melekeleri olmayan insanlar)[6]<\/a><\/p>\n Akl\u0131n \u0130\u015fleyi\u015fi : <\/strong>Kur\u2019an akl\u0131n i\u015fleyi\u015fi ile ilgili;<\/p>\n \u201c\u015eayet Biz, bu Kur’an’\u0131 bir da\u011fa indirmi\u015f olsayd\u0131k; sen, onun Allah’\u0131n ha\u015fyetinden ba\u015f e\u011ferek par\u00e7a par\u00e7a oldu\u011funu g\u00f6r\u00fcrd\u00fcn. \u0130\u015fte Biz, bu misalleri insanlara anlat\u0131r\u0131z, belki d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcrler.\u201d (Ha\u015fr\/21) buyurarak akl\u0131n faaliyetinin d\u00fc\u015f\u00fcnmek oldu\u011funu belirtmektedir.<\/p>\n Bir ger\u00e7e\u011fe varabilmek i\u00e7in, ayetler, i\u015faretler, deneyler ve eserler (izler) akl\u0131n \u00fczerinde y\u00fcr\u00fcd\u00fc\u011f\u00fc yoldur.Ak\u0131l bunlardan ge\u00e7erek, bunlar\u0131n ifade etti\u011fi ger\u00e7e\u011fe ula\u015f\u0131r.\u00d6rn.<\/p>\n \u2018 Bu bahis, ger\u00e7ek Tevh\u00eed inanc\u0131n\u0131 en do\u011fru bir \u015fekilde \u00f6\u011frenme bahsidir. \u0130mam\u0131 \u00c2zam Eb\u00fb Han\u00eefe rahimehullah’tan rivayet edildi\u011fine g\u00f6re, kel\u00e2mc\u0131lardan bir topluluk Allah’\u0131n birli\u011fini ispat hususunda kendisi ile konu\u015farak bahse girmek\u00a0 istediler. \u0130mam \u00c2zam onlara \u015f\u00f6yle dedi:\u201cKonu\u015fmaya ba\u015flamadan \u00f6nce bu konuda vuku bulmu\u015f bir olay hakk\u0131nda bana cevap verin Dicle’de bir gemi kendi kendine limana gidiyor! kendi kendine doluyor, yiyecek giyecek ve benzeri e\u015fya y\u00fckleniyor, kendi kendine d\u00f6n\u00fcyor, demir at\u0131yor; kendi kendine bo\u015fal\u0131yor ve tekrar geri d\u00f6n\u00fcyor, b\u00f6ylece \u00e7al\u0131\u015fmas\u0131na kaptans\u0131z, tayfas\u0131z olarak devam ediyor. Bu olaya ne dersiniz? Dedi. Onlar dediler ki; bu m\u00fcmk\u00fcn de\u011fildir, asla olamaz. Buna kar\u015f\u0131l\u0131k \u0130mam \u00c2zam da \u015f\u00f6yle dedi: Bu geminin b\u00f6ylece kendi kendine idaresi m\u00fcmk\u00fcn olamazsa ya bu \u00e2lem nas\u0131l kendi kendine idare edilir?\u201d[7]<\/a><\/p>\n Ak\u0131la nakil, yani Kur\u2019an ve naklin a\u00e7\u0131klamas\u0131 olan S\u00fcnnet y\u00f6n verirse isabetli karar al\u0131r.\u0130slam, akl\u0131 hakem sayan b\u00fct\u00fcn pozitivist d\u00fc\u015f\u00fcnceleri ve felsefeleri reddeder.Hevan\u0131n (a\u015f\u0131r\u0131 isteklerin) g\u00fcd\u00fcm\u00fcndeki ak\u0131llar do\u011fru h\u00fckme, hikmete ve hidayete ula\u015famazlar.<\/p>\n \u0130slam\u2019da Akl\u0131n \u00d6nemi : <\/strong><\/p>\n \u0130bn Abbas’dan (r.a) rivayet edildi\u011fine g\u00f6re, Allah’\u0131n Ras\u00fbl\u00fc (sav) \u015f\u00f6yle buyurmu\u015ftur:<\/p>\n \u201cHer \u015feyin bir aleti ve haz\u0131rl\u0131\u011f\u0131 vard\u0131r. M\u00fc’minin \u00e2leti ise ak\u0131ld\u0131r. Her\u015feyin bine\u011fi vard\u0131r. Ki\u015finin bine\u011fi ise ak\u0131ld\u0131r. Her\u015feyin dire\u011fi vard\u0131r. Dinin dire\u011fi ise ak\u0131ld\u0131r. Her kavmin bir hedefi vard\u0131r, \u00e2bidlerin hedefi ise ak\u0131ld\u0131r. Her kavmin bir d\u00e2vet\u00e7isi vard\u0131r, ibadet edenlerin davet\u00e7isi ise ak\u0131ld\u0131r. Her t\u00fcccar\u0131n bir sermayesi var, Allah yolunda \u00e7al\u0131\u015fanlar\u0131n ser mayesi ise ak\u0131ld\u0131r. Her hane halk\u0131n\u0131n bir idarecisi var. S\u0131dd\u00eeklarm hanelerinin reisi ise ak\u0131ld\u0131r. Her har\u00e2be olan ye rin bir tamircisi vard\u0131r, \u00e2hireti imar eden ise ak\u0131ld\u0131r. Her ki\u015finin bir z\u00fcrriyeti ve nesli vard\u0131r, ona nisbet edilir ve o da o nesille y\u00e2d edilir. Fakat s\u0131dd\u00eeklarm, nisbet edilen ve y\u00e2dedilmelerine vesile olan nesilleri ak\u0131ld\u0131r. Her kavmin bir \u00e7ad\u0131r\u0131 vard\u0131r, m\u00fcsl\u00fcmanlarm \u00e7ad\u0131r\u0131 ise ak\u0131ld\u0131r.\u201d[8]<\/a><\/p>\n Allah (cc)\u2019\u0131n akl\u0131 muhatap ald\u0131\u011f\u0131n\u0131n en bariz delillerinden bir tanesi de bir \u00e7ok ayet-i kerimedeki \u201c\u0627\u064e\u0641\u064e\u0644\u064e\u0627 \u062a\u064e\u0639\u0652\u0642\u0650\u0644\u064f\u0648\u0646\u064e \u201d (Akletmeyecek misiniz?) ibaresidir.\u0130nsan\u0131, di\u011fer canl\u0131lardan ay\u0131ran \u00f6zellik akl\u0131n\u0131n olmas\u0131 de\u011fil akl\u0131n\u0131 kullanmas\u0131d\u0131r.Bununla alakal\u0131 Kur\u2019an; \u201cAndolsun ki; Biz cinn ve insanlardan bir \u00e7o\u011funu cehennem i\u00e7in yaratt\u0131k. Onlar\u0131n kalbleri vard\u0131r; anlamazlar<\/strong>, g\u00f6zleri vard\u0131r; g\u00f6rmezler<\/strong>, kulaklar\u0131 vard\u0131r; duymazlar<\/strong>. Onlar; hayvanlar gibidirler, hatta daha da sap\u0131kt\u0131rlar. \u0130\u015fte onlar; gafillerin kendilerdir.\u201d(Araf\/179) buyurmaktad\u0131r.<\/p>\n Ayetten de anla\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131 \u00fczere; akl\u0131n elveri\u015fli hale gelmesi; duyu organlar\u0131n\u0131n yarat\u0131l\u0131\u015f amac\u0131na uygun kullan\u0131lmas\u0131na ba\u011fl\u0131d\u0131r.Nitekim Allah Rasulu (sav)\u2019in \u00d6mer b. Hi\u015fam\u2019a Ebu Cehil demesinin sebebi, etraf\u0131ndaki maddeleri g\u00f6rememesi ya da Rasulullah (sav)\u2019i i\u015fitememesinden de\u011fil, Allah (cc)\u2019\u0131n maddeye bakt\u0131\u011f\u0131nda g\u00f6rmesini istedi\u011fini g\u00f6rmedi\u011finden, do\u011fru haberi i\u015fitti\u011finde de i\u015fitmesini istedi\u011fini i\u015fitmedi\u011finden kaynaklan\u0131yordu.<\/p>\n <\/p>\n Nitekim, Hz. Peygamber bir had\u00eesinde \u015f\u00f6yle buyuruyor:<\/p>\n \u201cAllah’\u0131n yaratt\u0131\u011f\u0131 \u015feylerin ilki ak\u0131ld\u0131r. Akl\u0131 yaratt\u0131ktan sonra ‘Y\u00fcz\u00fcn\u00fc \u00e7evir (gel)’ dedi, ak\u0131l da y\u00fcz\u00fcn\u00fc \u00e7evirdi. ‘Arkan\u0131 d\u00f6n (git)’ dedi, o da arkas\u0131n\u0131 \u00e7evirdi. (Ak\u0131l, Allah’\u0131n dedi\u011fini oldu\u011fu gibi kabul etti). Bu teklifleri kabul ettikten sonra Allah Te\u00e2l\u00e2 ona \u015f\u00f6yle hitab etti: \u0130zzet ve cel\u00e2lim hakk\u0131 i\u00e7in senden daha k\u0131ymetli bir mahl\u00fbk yaratmad\u0131m. Seninle halk\u0131 muahaze eder, seninle verir, seninle sevab kazand\u0131r\u0131r ve seninle cezaland\u0131r\u0131r\u0131m.\u201d[9]<\/a><\/p>\n Yukar\u0131daki hadisten de anla\u015f\u0131ld\u0131\u011f\u0131 \u00fczere yaratac\u0131y\u0131 tan\u0131mak, O\u2019na kulluk etmek ve azaba ya da m\u00fckafata d\u00fccar olmak insano\u011fluna verilmi\u015f ak\u0131l vas\u0131tas\u0131yla ger\u00e7ekle\u015fmektedir.<\/p>\n Hz. Ai\u015fe’den (r.a) \u015f\u00f6yle rivayet edilmi\u015ftir:<\/p>\n – Ey Allah’\u0131n Ras\u00fbl\u00fc! D\u00fcnyada insanlar ne ile birbir<\/p>\n lerinden \u00fcst\u00fcn olabilirler?<\/p>\n – Ak\u0131l ile…<\/p>\n – Ahirette ne ile \u00fcst\u00fcnl\u00fck sa\u011flanabilir?<\/p>\n -Ak\u0131l ile…<\/p>\n – Peki, \u00e2hirette herkes yapt\u0131klar\u0131yla m\u00fck\u00e2fat veya ceza g\u00f6rmez mi?<\/p>\n – Ey Ai\u015fe! Acaba insanlar Allah’\u0131n kendilerine vermi\u015f<\/p>\n oldu\u011fu ak\u0131ldan fazla m\u0131 amel ederler? Bu bak\u0131mdan herkese<\/p>\n ne kadar ak\u0131l verilmi\u015fse, onun nisbetinde hay\u0131rl\u0131 hareketleri<\/p>\n olur ve hay\u0131rl\u0131 hareketleri nisbetinde de m\u00fck\u00e2fat al\u0131r.[10]<\/a><\/p>\n Akl\u0131n iki fonksiyonu vard\u0131r ; kullanmak ya da kullanmamak.Kur\u2019an her iki durumu bize \u015fu \u015fekilde izah etmi\u015ftir;<\/p>\n \u201c\u015e\u00fcphesiz g\u00f6klerin ve yerin yarat\u0131l\u0131\u015f\u0131nda, gece ile g\u00fcnd\u00fcz\u00fcn ardarda geli\u015finde temiz ak\u0131l sahipleri i\u00e7in ger\u00e7ekten ayetler vard\u0131r. Onlar, ayakta iken, otururken, yan yatarken Allah’\u0131 zikrederler ve g\u00f6klerin ve yerin yarat\u0131l\u0131\u015f\u0131 konusunda d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcrler. (Ve derler ki:) “Rabbimiz, sen bunu bo\u015funa yaratmad\u0131n. Sen pek y\u00fccesin, bizi ate\u015fin azab\u0131ndan koru.” “Rabbimiz, \u015f\u00fcphesiz Sen kimi ate\u015fe sokarsan, art\u0131k onu ‘hor ve a\u015fa\u011f\u0131l\u0131k’ k\u0131lm\u0131\u015fs\u0131nd\u0131r; zulmedenlerin yard\u0131mc\u0131lar\u0131 yoktur.” “Rabbimiz, biz: “Rabbinize iman edin” diye imana \u00e7a\u011fr\u0131da bulunan bir \u00e7a\u011f\u0131r\u0131c\u0131y\u0131 i\u015fittik, hemen iman ettik. Rabbimiz, bizim g\u00fcnahlar\u0131m\u0131z\u0131 ba\u011f\u0131\u015fla, k\u00f6t\u00fcl\u00fcklerimizi \u00f6rt ve bizi de iyilik yapanlarla birlikte \u00f6ld\u00fcr.\u201d(Ali-\u0130mran\/190-193)<\/p>\n \u201cAllah kat\u0131nda canl\u0131lar\u0131n en \u015ferlisi; akletmeyen sa\u011f\u0131r ve dilsizlerdir.\u201d(Enfal\/22)<\/p>\n Allah (cc)\u2019\u0131n insan\u0131 \u00fcst\u00fcn bir vas\u0131fta yaratt\u0131\u011f\u0131 kat-i nass ile sabittir. Bu \u00fcst\u00fcnl\u00fc\u011f\u00fcn\u00fcn sebebi ise kendisine verilmi\u015f olan akl\u0131n g\u00f6revi, fonksiyonu ve sorumlulu\u011funu yerine getirmesi sebebiyledir. Nitekim Allah (cc) Kur\u2019an\u2019 da mealen \u015f\u00f6yle buyurmaktad\u0131r;<\/p>\n \u201cDo\u011frusu, biz insan\u0131 en g\u00fczel bir bi\u00e7imde yaratt\u0131k.Sonra a\u015fa\u011f\u0131lar\u0131n a\u015fa\u011f\u0131s\u0131na \u00e7evirdik.\u201d(Tin\/4-5)<\/p>\n Nas\u0131l ki \u00fcst\u00fcnl\u00fc\u011f\u00fcn sebebi kendisine verilmi\u015f olan ak\u0131l ise, ayette bahsedilen \u201ca\u015fa\u011f\u0131lar\u0131n a\u015fa\u011f\u0131s\u0131 olmak\u201d da akl\u0131n kullan\u0131lmamas\u0131 sebebiyledir. \u0130nsano\u011flu akl\u0131n\u0131 faal bir hala getirmeyerek f\u0131trat\u0131n\u0131 bozmu\u015f ve hayvanlardan daha a\u015fa\u011f\u0131 bir konuma kendisini d\u00fc\u015f\u00fcrm\u00fc\u015ft\u00fcr.<\/p>\n Ak\u0131l Emniyeti :<\/strong><\/p>\n Akl\u0131n mahiyetine, i\u015fleyi\u015fine, \u00f6nemine ve de\u011ferine de\u011findikten sonra, belirtilmesi gereken bir nokta daha var ki o da akl\u0131n emniyet alt\u0131na al\u0131nmas\u0131d\u0131r. Zira akl\u0131n sa\u011fl\u0131kl\u0131 \u00e7al\u0131\u015fabilmesi i\u00e7in onun kimyas\u0131n\u0131\u00a0 bozacak olan i\u015flevselli\u011fini yitirmesine sebep olacak olan fakt\u00f6rlerden korunmas\u0131 gerekir. Ak\u0131l emniyeti, \u0130slam\u2019\u0131n sa\u011flam\u0131\u015f oldu\u011fu be\u015f emniyetten sadece bir tanesidir. Ak\u0131l, \u0130slam\u2019\u0131n anla\u015f\u0131l\u0131p ya\u015fanmas\u0131 noktas\u0131nda en \u00f6nemli vas\u0131tad\u0131r. Bundan dolay\u0131 \u0130slam, onun muhafazas\u0131 i\u00e7in gerekli tedbirleri almakla beraber onu dumura u\u011fratacak etkenleri de bildirmi\u015ftir. Nitekim Allah (cc) ;<\/p>\n \u201cEy iman edenler; i\u00e7ki, kumar, dikili ta\u015flar ve fal oklar\u0131; ancak \u015feytan i\u015fi pisliklerdir. Bunlardan ka\u00e7\u0131n\u0131n ki, felaha eresiniz.\u015eeytan; ancak i\u00e7ki ve kumar y\u00fcz\u00fcnden aran\u0131za d\u00fc\u015fmanl\u0131k ve kin sokmak ve sizi Allah’\u0131 anmaktan ve namazdan al\u0131koymak ister. Art\u0131k vazge\u00e7ersiniz de\u011fil mi?\u201d (Maide\/90-91)\u201d buyurmaktad\u0131r.<\/p>\n \u0130mam Gazal\u00ee ; Hadd-i \u015e\u00fbrb (i\u00e7ki cezas\u0131) insanlar\u0131n akli melekelerini muhafaza i\u00e7indir.\u0130lahi teklife muhatap olan ak\u0131l, ancak bununla muhafaza edilebilir.\u201d[11]<\/a> H\u00fckm\u00fcn\u00fc zikretmektedir.<\/p>\n Kumar\u0131n, tapmaya mahsus dikili ta\u015flar\u0131n ve fal oklar\u0131n\u0131n da insan\u0131n akli melekelerini tahrip etti\u011fi bilinmektedir.\u00c7\u00fcnk\u00fc, bunlarla \u015feytan\u0131n kalbe vesvese verdi\u011fi, haber-i sad\u0131k ile sabittir.Ayet-i kerimede bunlar\u0131n tamam\u0131 \u015feytana has ameller olarak nitelendirilmektedir.Ak\u0131l, kalpte bulunan bir nur oldu\u011funa g\u00f6re \u015feytan bu vas\u0131talarla akl\u0131 perdelemeyi esas al\u0131yor demektir.Sihir, kehanet, ilm-i remil ve bunun gibi fillerin haram k\u0131l\u0131nmas\u0131 da, ak\u0131l emniyeti ile yak\u0131ndan alakal\u0131d\u0131r.[12]<\/a><\/p>\n Dikkat edilirse ; Peygamber (sav) in tebli\u011finde de mekkeli m\u00fc\u015frikler, insanlar\u0131n Kur\u2019an\u2019\u0131 i\u015fitip anlamamalar\u0131 ad\u0131na b\u00fcy\u00fck m\u00fccadeleler vermi\u015ftir.Nitekim Kur\u2019an da \u201cK\u00fcfredenler dediler ki: Bu Kur’an’\u0131 dinlemeyin, onun hakk\u0131nda yaygaralar yap\u0131n, ki galip gelesiniz\u201d(Fussilet\/26) buyrulmaktad\u0131r.<\/p>\n \u0130bn-i Abbas (r.a.) bu ayet-i kerime hakk\u0131nda; \u201cOnlar\u0131 me\u015fgul edin\u201d manas\u0131n\u0131 vermi\u015ftir.[13]<\/a><\/p>\n Firavuni d\u00fczenler, insanlar\u0131n akl\u0131n\u0131 esir alabilmek ve peygamberlerin a\u00e7\u0131klad\u0131\u011f\u0131 hakikatlerin anla\u015f\u0131lmamas\u0131 i\u00e7in bu metodu daima kullanm\u0131\u015flard\u0131r.Bunun \u00f6rneklerini s\u0131ralayacak olursak ;<\/p>\n \u201cB\u00f6ylelikle Firavun kendi kavmini aptalla\u015ft\u0131rd\u0131, onlar da ona boyun e\u011fdiler. Ger\u00e7ekten onlar, fas\u0131k olan bir kavimdi.\u201d(Zuhruf\/54)<\/p>\n Firavunun kavmini aptalla\u015ft\u0131rmas\u0131nda ki \u00f6nemli fakt\u00f6rlerden birisi sihirbazlar\u0131 idi. Sihirbazlar\u0131n toplum \u00fczerindeki etkisi neyse bug\u00fcn medyan\u0131n(tv,radyo,gazete) etkisi de odur.Bunlar arac\u0131l\u0131\u011f\u0131yla yapm\u0131\u015f oldu\u011fu alg\u0131 operasyonlar\u0131yla onlar\u0131n akl\u0131n\u0131 istedi\u011fi gibi y\u00f6nlendirebiliyordu.<\/p>\n Bu yaygaralara birka\u00e7 \u00f6rnek daha verecek olursak ;<\/p>\n Portekiz kral\u0131 Salazar\u2019a bu \u00fclkeyi 40 y\u0131l nas\u0131l y\u00f6nettin diye soruldu\u011funda, cevaben; \u201conlar\u0131 3F ile kand\u0131rd\u0131m\u201d demi\u015ftir. 3F kendsine soruldu\u011funda \u015fu cevab\u0131 vermi\u015ftir ;<\/p>\n \u201cBu say\u0131lanlar sadece bir ka\u00e7 tanesi.Acaba hayat\u0131m\u0131z,akl\u0131m\u0131z\u0131 me\u015fgul eden ka\u00e7 tane \u2018F\u2019 ka\u00e7 tane \u2018T\u2019 lerle doludur.Bunlar vahyi anlay\u0131\u015f\u0131m\u0131z\u0131n\u00a0 yani akl\u0131n i\u015flevini yerine getirmesinin \u00f6n\u00fcndeki engeller barikatlard\u0131r.ALLAH(cc) tan\u0131mak kitab\u0131n\u0131 bilmek peygamberin \u00e7a\u011fr\u0131s\u0131na do\u011fru cevap verebilmek sa\u011fl\u0131kl\u0131 ak\u0131lla olur ki kurtulu\u015f ancak bu \u015fekilde m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr.\u201d<\/p>\n Ak\u0131l Hastal\u0131\u011f\u0131 : <\/strong><\/p>\n D\u00fc\u015f\u00fcnme,anlama,idrak etme;karar verme ve tedbir alma yeteneklerindeki eksikliktir.<\/p>\n Hayat bulmam\u0131z i\u00e7in indirilen \u0130slam dininin ya\u015fam \u015feklini hayat\u0131m\u0131za indirirken baz\u0131 sorumluluklardan m\u00fckellefizdir.Bu sorumluluklar ancak akl\u0131n\u0131 kullanan ve akl\u0131n\u0131n gere\u011fi kendisine verilen emirleri ve yasaklar\u0131 yapmakla ki\u015finin durumu ortaya \u00e7\u0131kmaktad\u0131r. Kitabullah\u2019ta ak\u0131l m\u00fckellefiyeti ile ilgili bir \u00e7ok ayet vard\u0131r bunlardan bir tanesinde mealen \u015f\u00f6yle buyrulmaktad\u0131r;<\/p>\n Siz; insanlara iyili\u011fi emreder de, kendinizi unutur musunuz? Halbuki kitab\u0131 da okuyorsunuz, hi\u00e7 akl\u0131n\u0131z\u0131 ba\u015f\u0131n\u0131za almayacak m\u0131s\u0131n\u0131z?(Bakara 44)<\/p>\n Ai\u015fe (Rad\u0131yall\u00e2h\u00fc anh\u00e2)\u2019dan rivayet edildi\u011fine g\u00f6re Res\u00fblullah (Sallallah\u00fc Aleyhi ve Sellem) \u015f\u00f6yle buyurdu; demi\u015ftir : \u201c\u00dc\u00e7 s\u0131n\u0131f m\u00fckelleflik kalemi kald\u0131r\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r: Uyan\u0131ncaya kadar uyuyandan, erginlik \u00e7a\u011f\u0131na var\u0131ncaya kadar \u00e7ocuktan ve ak\u0131llan\u0131ncaya veya ay\u0131l\u0131ncaya kadar deliden.\u201d[14]<\/a><\/p>\n Ak\u0131l ve temyiz kabiliyeti ar\u0131zalan\u0131nca, ki\u015finin din\u00ee y\u00fck\u00fcml\u00fcl\u00fckleri kalkar. Burada dikkat edilecek husus, tasarruf s\u0131ras\u0131nda, iyi ile k\u00f6t\u00fcy\u00fc ay\u0131rt etme kabiliyetinin mevcut olup olmad\u0131\u011f\u0131d\u0131r. \u00c7\u00fcnk\u00fc baz\u0131 ak\u0131l hastal\u0131klar\u0131 temyiz kudretini devaml\u0131 s\u00fbrette kald\u0131r\u0131rken, baz\u0131 hastal\u0131klar\u0131n temyiz g\u00fcc\u00fcn\u00fc kald\u0131rmas\u0131 s\u00fcrekli de\u011fildir. Hasta akl\u0131 ba\u015f\u0131nda iken yapt\u0131\u011f\u0131 i\u015f ve tasarruflardan sorumludur. Mesel\u00e2, sar’al\u0131lar\u0131n iki sar’a n\u00f6beti aras\u0131ndaki zamanda akl\u0131 ba\u015f\u0131ndad\u0131r. Yahut uykuda gezenler, di\u011fer zamanlarda temyiz kudretine sahiptirler.[15]<\/a><\/p>\n Akli Delil : <\/strong><\/p>\n Akl\u0131n ve duyu organlar\u0131n\u0131n faaliyetleriyle m\u00fc\u015fahade edilen veya zannedilen delillerdir.Bunlar\u0131n bir k\u0131sm\u0131 kesinlik ifade eder, bir k\u0131sm\u0131 da zanna dayand\u0131\u011f\u0131ndan kesinlik ifade etmez.Bu nedenle akli deliller iki \u00e7e\u015fittir ; Yakiniyat ve Zanniyat.[16]<\/a><\/p>\n Buna bir misalde, \u0130brahim (as) zaman\u0131nda, Allah(cc)\u2019\u0131n kendisine h\u00fck\u00fcmranl\u0131k verdi\u011fi ki\u015fi ile aras\u0131nda ge\u00e7en \u00a0olay bizlere \u015f\u00f6yle bildirilmektedir ; \u201cAllah, kendisine m\u00fclk verdi, diye Rabbi konusunda \u0130brahim’le tart\u0131\u015fmaya gireni g\u00f6rmedin mi? Hani \u0130brahim: “Benim Rabbim diriltir ve \u00f6ld\u00fcr\u00fcr” demi\u015fti; o da: “Ben de \u00f6ld\u00fcr\u00fcr ve diriltirim” demi\u015fti. (O zaman) \u0130brahim: “\u015e\u00fcphe yok, Allah g\u00fcne\u015fi do\u011fudan getirir, (hadi) sen de onu bat\u0131dan getir” deyince,kafir \u015fa\u015fakald\u0131. Allah, zalimler toplulu\u011funu hidayete erdirmez.\u201d(Bakara\/258)<\/p>\n G\u00f6r\u00fcld\u00fc\u011f\u00fc gibi Hz.\u0130brahim (as) Nemrut\u2019u kat\u2019i ve a\u00e7\u0131k akli delillerle susturmu\u015ftur.Bu delillere yakiniyat denilir.Bir ba\u015fka a\u00e7\u0131dan, medlul\u00fcn\u00fc kesin olarak ispat eden delildir ki, bu delillere; kat\u2019i,burhan ve h\u00fcccet de denir.<\/p>\n Yakiniyat ifade eden delilleri be\u015f k\u0131s\u0131mda toplamak m\u00fcmk\u00fcnd\u00fcr; Bedihiyat, M\u00fctevatirler, M\u00fc\u015fahedeler, Vicdaniyat, Sezgiler.<\/p>\n Bu delilleri k\u0131saca a\u00e7\u0131klmaya \u00e7al\u0131\u015fal\u0131m ;<\/p>\n Fil Suresi\u2019nde ge\u00e7en; \u201cg\u00f6rmedin mi\u201d kelimesi, olay\u0131n m\u00fctevatir haberlere dayand\u0131\u011f\u0131n\u0131 g\u00f6stermektedir.Zira Rasul-i Ekrem (sav) Fil Olay\u0131\u2019n\u0131 g\u00f6rmemi\u015f, lakin hadise dilden dile aktar\u0131larak m\u00fctevatir hale gelmi\u015ftir.<\/p>\n \u201c\u0130nsan, yedi\u011fine bir baks\u0131n.\u201d(Abese\/24)<\/p>\n \u0130nsan\u0131n, her g\u00fcn yedi\u011fi yeme\u011fe bakarak Allah (cc)\u2019n\u0131n nimetlerini idrak etmesi istenmi\u015ftir.<\/p>\n Bu ayetle ilgili \u015fu hususu dikkate almal\u0131 ve vicdanlar\u0131n harekete ge\u00e7irilebilmesi i\u00e7in vahiyle nas\u0131l hareket edilir; \u0130brahim (as) bunu bizlere Allah (cc)\u2019\u0131n yard\u0131m\u0131yla g\u00f6stermi\u015ftir ve bu noktada \u0130brahim (as) ; onlara yollar\u0131n\u0131n, inan\u00e7 ve dinlerinin \u00e7irkin oldu\u011funu g\u00f6steren \u015feyleri getirince, uyand\u0131lar ve putlara ibadet edi\u015flerinin yanl\u0131\u015f oldu\u011funu, bu hususta bir aldan\u0131\u015f ve cehalet i\u00e7ersinde olduklar\u0131n\u0131 anlad\u0131lar.<\/p>\n Ayette de, bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda g\u00f6lgelerin secdesinden \u00f6rnek verilerek g\u00f6kte ve yerde her \u015feyin Allah (cc) \u2018ya itaat etti\u011fi beyan edilmi\u015ftir.[17]<\/a><\/p>\n Zanniyat : <\/strong><\/p>\n Duyu organlar\u0131 ve akli faaliyetlerin sonunda bilinenden ve delille bilinmeyen hakk\u0131nda ilim elde etmek i\u00e7in \u00e7aba sarf etme \u015feklidir. Bu \u015fekilde elde edilen bilgi kesbidir.Zan ifade eder bu delillere hitabi istidlal nazari deliller de denir ve d\u00f6rt k\u0131s\u0131mda toplan\u0131r.<\/p>\n Hadis-i \u015eerif sadece Hz.\u00d6mer (ra)\u2019dan rivayet edilmesine ra\u011fmen me\u015fhur olmu\u015ftur. Hele \u201cameller niyetlere g\u00f6redir\u201d b\u00f6l\u00fcm\u00fc dilden dile dola\u015fm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n Ayet-i kerimede, Yahudi ve Hristiyanlar\u0131n s\u00f6zleri direk de\u011fil dolayl\u0131 olarak ama en etkili bir tarzda reddedilmektedir.<\/p>\n Bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda bu deliller insanlar\u0131 net bir bilgiye g\u00f6t\u00fcrmedi\u011finden bunlara zanni deliller ad\u0131 verilmi\u015ftir.<\/p>\n <\/p>\n Sefihlik : <\/strong><\/p>\n “Beyinsiz-beyinsizlik” anlam\u0131nda Kur’an\u00ee bir kavram.Sefih, “se-fi-he” fiilinden t\u00fcremi\u015f ism-i faildir. Bu fiilin mastar\u0131 “sefh, sefeh”tir. L\u00fcgatte sefeh”, hareket ve tutumunda hafiflik olup, ak\u0131l noksanl\u0131\u011f\u0131ndan kaynaklan\u0131r. Yani ucu budalal\u0131\u011fa varan hafiflik, fikirsizlik, temkinsizliktir. Bunun z\u0131tt\u0131, a\u011f\u0131r ba\u015fl\u0131l\u0131k, tam ak\u0131ll\u0131l\u0131kt\u0131r. \u015eer’an da ak\u0131l ve dinin emir ve prensiplerinin aksine hareket etmektir.[20]<\/a><\/p>\n \u201cOnlara; insanlar\u0131n inand\u0131klar\u0131 gibi siz de inan\u0131n, denilince; o d\u00fc\u015f\u00fck ak\u0131ll\u0131lar\u0131n inand\u0131\u011f\u0131 gibi mi biz de inanaca\u011f\u0131z? derler. Bilesin ki as\u0131l d\u00fc\u015f\u00fck ak\u0131ll\u0131lar onlard\u0131r da bunu bilmezler.\u201d(Bakara\/13)<\/p>\n \u201cHalbuki as\u0131l ak\u0131ll\u0131, \u00f6n\u00fcndeki hay\u0131r ve nur yolunu g\u00f6r\u00fcp de o yolu izleyen kimsedir. Y\u00fcce Allah bizzat kendilerinin k\u0131t ak\u0131ll\u0131 oldu\u011funu belirterek cevap vermekte, iddialar\u0131n\u0131 reddetmektedir. Onlar iman\u0131 sa\u011fl\u0131kl\u0131 bir \u015fekilde idrak edememekte ve onun ger\u00e7ek mahiyetini ve etkisini bilememektedirler.\u015euur, gizli olan bir \u015feyi idr\u00e2k etmek anlam\u0131na gelmekle birlikte, fesat \u00e7\u0131kartmak hakk\u0131nda “farketmezler (la ya\u015f’ur\u00fbn)”; ilim ise vak\u0131aya uygun ve kesin bilgi demek oldu\u011fu halde, imanlar\u0131 hakk\u0131nda da “bilmezler” denilmesinin sebebi \u015fudur: Yery\u00fcz\u00fcnde fesat \u00e7\u0131kartmak, hissedilebilen bir i\u015ftir. Onlar\u0131n ise bu fesad\u0131 idrak edecek kadar hisleri dahi yoktur. \u0130man ise kalb\u00ee bir durumdur. Onu ancak ger\u00e7ek mahiyetini bilen kimseler idrak edebilir. \u0130man ayr\u0131ca yak\u00een\u00ee bilgi olmad\u0131k\u00e7a ger\u00e7ekle\u015fmez. \u0130lim bilinen \u015feyi ger\u00e7ek mahiyetiyle bilmek demektir. Onlar\u0131n ise iman\u0131n ger\u00e7e\u011fine ula\u015fabilmelerini sa\u011flayacak kadar bir bilgileri yoktur.\u201d[21]<\/a><\/p>\n M\u00fcnaf\u0131klar\u0131n, m\u00fcminler hakk\u0131ndaki yalan s\u00f6zlerine cevaben Allah (cc) birka\u00e7 sebepten dolay\u0131 bu lakab\u0131 kendilerine iade etmi\u015f ve as\u0131l beyinsizin onlar\u0131n oldu\u011funu beyan etmi\u015ftir;<\/p>\n 1)<\/strong> Delilden y\u00fcz \u00e7evirmekle kalmay\u0131p bir de delile tutunan kimselere ak\u0131ls\u0131z diyen kimse ak\u0131ls\u0131z\u0131n ta kendisidir.<\/p>\n 2) <\/strong>D\u00fcnya mukabilinde ahireti satan kimse yok mu, i\u015fte esas ak\u0131ls\u0131z odur.<\/p>\n 3)<\/strong> Hz.Muhammed (sas) d\u00fc\u015fmanl\u0131k yapan, Allah (cc)\u2019a d\u00fc\u015fmanl\u0131k yapm\u0131\u015ft\u0131r. \u0130\u015fte as\u0131l ak\u0131ls\u0131z olan odur.[22]<\/a><\/p>\n [1]<\/a> \u015eamil \u0130A<\/p>\n [2]<\/a> Rag\u0131p El-\u0130sfehani (el-M\u00fcfredat)<\/p>\n [3]<\/a> \u0130bn Ebi-d D\u00fbnya, Edebu\u2019d-D\u00fbnya ve\u2019d-din sh.15<\/p>\n [4]<\/a> Taberani, el-Mu\u2019cemu\u2019l-Kebir, Ebu Nuaym, Hilye (c7 sh.318)<\/p>\n [5]<\/a> \u0130hya, c1 sh.83<\/p>\n [6]<\/a> Rag\u0131p El-\u0130sfehani (el-M\u00fcfredat)<\/p>\n [7]<\/a> F\u0131kh-\u0131 Ekber Aliyyul-Kari \u015eerhi<\/p>\n [8]<\/a> \u0130hya-i Ul\u00fbm\u2019id-din c.1 sh.286<\/p>\n [9]<\/a> Taberani, el-Evsat – Hilye, Ebu Nuaym<\/p>\n [10]<\/a> \u0130hya-i Ul\u00fbm\u2019id-din c.1 sh.285, Hak\u00eem-i Tirmiz\u00ee<\/p>\n [11]<\/a> \u0130mam Gazal\u00ee, el-Mustasfa min \u0130lmu\u2019l-Usul,Beyrut 1937 c.1 sh.287<\/p>\n [12]<\/a> Kelimeler ve Kavramlar, Y.Kerimo\u011flu<\/p>\n [13]<\/a> Taberi Tefsiri<\/p>\n [14]<\/a> \u0130bn Mace hd.no2041,Nesai,Ebu Davud<\/p>\n [15]<\/a> \u015eamil \u0130A<\/p>\n [16]<\/a> \u015e.Sar\u0131 \u0130slam Akaidi c.1 sh.394<\/p>\n [17]<\/a> \u015e.Sar\u0131, \u0130slam Akaidi c.1 sh.395-409<\/p>\n [18]<\/a> Buhari ve Muslim<\/p>\n [19]<\/a> \u015e. Sar\u0131, \u0130slam Akaidi c.1 sh. 410-416<\/p>\n [20]<\/a> \u015eamil \u0130A<\/p>\n\n
\n
\n
\n
\n
\n
\n
\n
\n