EBU’L A’LÂ MEVDUDİ’NİN (RH.A.) BAKIŞ AÇISIYLA AHZAB SURESİ 36. ve 37. AYETLER

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

36- Allah(65) ve Resulü, bir işe hükmettiği zaman, mü’min olan bir erkek ve mü’min olan bir kadın için o işte kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Kim Allah’a ve Resulü’ne isyan ederse, artık gerçekten o, apaçık bir sapıklıkla sapıtmıştır.(66)
37- Hani sen,(67) Allah’ın kendisine nimet verdiği ve senin de kendisine nimet verdiğin kişiye:(68) “Eşini yanında tut ve Allah’tan sakın”(69) diyordun; insanlardan da çekinerek Allah’ın açığa vuracağı şeyi kendi nefsinde saklı tutuyordun; oysa Allah, kendisinden çekinmene çok daha layıktı.(70) Artık Zeyd, ondan ilişkisini kesince,(71) biz onu seninle evlendirmiş olduk; ki(72) böylelikle evlatlıklarının kendilerinden ilişkilerini kestikleri (kadınları boşadıkları) zaman, onlarla evlenme konusunda mü’minler üzerine bir güçlük olmasın.(73) Allah’ın emri yerine getirilmiştir.

AÇIKLAMA

65. Buradan itibaren, Hz. Peygamber’in (s.a) Hz. Zeyneb (r.a) ile evliliği hakkında nazil olan ayetler yeralmaktadır.

66. İbn Abbas, Katâde, İkrime ve Mukatil bin Hayyan, bu ayetin Hz. Peygamber (s.a) Hz. Zeyneb’i Zeyd için ailesinden isteyip Zeyneb’in ailesinin de bunu kabul etmediği zaman nazil olduğunu söylerler.

İbn Abbas’a göre Hz. Peygamber (s.a) bu teklifi yaptığında Hz. Zeyneb: “Ben ondan nesepçe daha soyluyum” demiştir. İbn Sa’d onun: “Ben onu kendime layık bulmuyorum. Ben doğuştan bir Kureyşliyim.” dediğini söyler. Zeyneb’in erkek kardeşi Abdullan bin Cahş da aynı şeyi öne sürerek teklifi reddetmişti. Çünkü Hz. Zeyd (r.a) , Hz. Peygamber’in azatlı kölesi idi, Hz. Zeyneb ise onun halasının yani Abdül-Muttalib’in kızı Umeyme’nin kızıydı. Onlar Hz. Peygamber’in (s.a) Kureyş’in soylu ailelerinden birinin kızını, kendi halasının kızını, azatlı kölesi için istemesini hoş görmemişlerdi. Bunun üzerine bu ayet nazil olmuş ve Hz. Zeyneb ile bütün ailesi bunu duyunca hemen teklifi kabul etmişlerdi. Daha sonra Hz. Peygamber (s.a) onları evlendirdi, Zeyd’in adına kendi cebinden on dinar ve 60 dirhem mehir verdi, gelinlik elbise ve bazı yiyecekler temin etti.

Bu ayet özel bir olay üzerine nazil olmasına rağmen, ayetteki emir ve talimat İslâm anayasa hukukunun temel ilkesidir ve bütün İslâmî hayat sistemi için geçerlidir. Buna göre hiçbir Müslüman fert veya millet, kurum, mahkeme veya parlamento, ya da devletin, Allah ve Rasûlünün hüküm verdiği bir konuda kendi isteğine göre seçme hakkı yoktur. Müslüman olmak, kendi düşünce, davranış ve seçme özgürlüğünü Allah ve Rasûlüne teslim etmek demektir. Hiçbir makul insan iki karşıt davranışı birleştirmeye kalkmaz. Müslüman kalmak isteyen kimse mutlaka Allah ve Rasûlünün emrine boyun eğmek zorundadır; boyun eğmeyi istemeyen kimse ise Müslüman olmadığını kabul etmelidir. Eğer bunu da kabul etmezse, ne kadar Müslüman olduğunu haykırsa da, hem Allah hem de insanlar tarafından münafık olarak kabul edilecektir.

67. Burada başlayan ve (48. ayete kadar devam eden) bölüm, Hz. Peygamber (s.a) Hz. Zeyneb (r.a) ile evlendikten ve münafıklar, Yahudiler ve müşrikler onun aleyhinde propaganda yapmaya başladıktan sonra nazil olmuştur. Bu ayetler incelenirken, vahyin Hz. Peygamber’i (s.a) ayıplayan, ona iftira atan ve kendi arzularını tatmin etmek için ona hakaretlerde bulunan İslâm düşmanlarını doğru yola getirmek ve onları eğitmek için indirilmediği gözönünde bulundurulmalıdır. Bu ayetlerin nazil oluşunun asıl sebebi, Müslümanları bu propaganda kampanyasından korumak ve onların şüphe ve tereddütlere düşmesini önlemekti. Tabii ki Allah’ın kelamı kafirleri tatmin edemezdi. O sadece bunun Allah kelamı ve gerçek olduğunu bilen ve inanan kimselere tesir edebilir. Bu doğru ve salih insanların da, düşmanlar tarafından öne sürülen iddialardan etkilenme ihtimalleri vardı. Bu nedenle Allah bir taraftan onların zihinlerindeki bütün muhtemel şüpheleri bertaraf etti, diğer taraftan hem müslümanlara, hem de Hz. Peygamber’e (s.a) böyle durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini öğretti.

68. Burada, ayetin devamında adından açıkça bahsedilen Hz. Zeyd (r.a) kastedilmektedir. Allah’ın ve Rasûlünün ona nasıl nimet verdiklerini anlayabilmek için Hz. Zeyd’in (r.a) hayat hikâyesini kısaca gözden geçirmek gerekir. Zeyd, Kelb kabilesinden Hârise bin Şurahbil’in oğluydu ve annesi Tay kabilesinin bir kolu olan Beni Ma’n’dan Su’dâ binti Sa’lebe idi. Zeyd sekiz yaşında iken annesi onu ailesinin yanına götürdü. Orada iken Beni Kayn bin Cesr kabilesi onlara saldırdı, mallarını talan etti, Zeyd’in de içlerinde bulunduğu bir grup adamı esir aldı. Daha sonra Beni Kayn kabilesi Zeyd’i, Taif yakınlarındaki Ukaz panayırında sattı. Onu Hz. Hatice’nin yeğenlerinden biri olan Hakim bin Hizâm satın aldı. Hakim, Zeyd’i Mekke’ye getirdi ve halasına hediye etti. Hz. Peygamber (s.a) , Hz. Hatice ile evlendiğinde Zeyd’i eşinin hizmetinde buldu. İyi davranışlarından ve halinden hoşlandığı için onu eşinden istedi. Böylece bu şanslı çocuk bir kaç yıl sonra kendisine peygamberlik verilecek olan bu mükemmel insanın hizmetine girdi. Hz. Zeyd o sırada 15 yaşındaydı. Sonraları babası ve amcası onun Mekke’de olduğunu öğrendiklerinde, Hz. Muhammed’e (s.a) geldiler ve fidye karşılığı oğullarını geri almak istediler. Hz. Peygamber (s.a) : “Çocuğa soracağım; sizinle mi gidecek, yoksa benimle mi kalacak, buna kendisi karar verecek. Fakat eğer benimle kalmayı tercih ederse, ben benimle kalmayı seçen birini geri göndermem.” dedi. Onlar da: “Çok güzel, çocuğa sor” dediler. Hz. Peygamber (s.a) Zeyd’i çağırdı ve: “Bu adamları tanıyor musun” diye sordu. Zeyd: “Evet, biri babam, biri de amcamdır.” dedi. Hz. Peygamber (s.a) : “Beni de, onları da tanıyorsun. Onlarla gitmek veya dilersen benimle kalmak hususunda serbestsin.” dedi. Zeyd: “Seni bırakıp da başkasıyla gitmek istemiyorum.” cevabını verdi. Babası ve amcası: “Zeyd, köleliği hürlüğe ve başkalarıyla kalmayı anne-babanı ve aileni bırakmaya tecih mi ediyorsun?” diye sordular. O: “Bu adamda gördüğüm şeylerden sonra, dünyadaki hiçbir şeyi ona tercih edemem” dedi. Bu cevabı duyduklarında amcası ve babası Zeyd’in Hz. Peygamber’le (s.a) kalmasına razı oldular. Hz. Muhammed (s.a) hemen Zeyd’i azad etti ve Kâbe’de bir grup Kureyşli önünde: “Şahit olun. Şu andan itibaren Zeyd benim oğlumdur. Ben ona varisim, o da bana varistir.” diye ilan etti. Bundan sonra onu Zeyd Bin Muhammed diye çağırmaya başladılar. Tüm bunlar Hz. Muhammed’e (s.a) peygamberlik gelmeden önce meydana gelmişti. Daha sonra Allah ona peygamberlik ihsan etti.

Bunu duyar duymaz hiç tereddüt etmeksizin ona inanan dört kişi vardı: Hz. Hatice, Hz. Zeyd, Hz. Ali ve Hz. Ebu Bekir (r.a) . Hz. Zeyd o sıralarda 30 yaşındaydı ve 15 yıl boyunca Hz. Peygamber’e (s.a) hizmet etmişti. Hicretin dördüncü yılında Hz. Peygamber (s.a) onu halasının kızı Zeyneb ile evlendirdi, onun adına mehrini ödedi ve ev kurmaları için gerekli eşyaları temin etti.
İşte bu nedenle Allah bu ayette: “Allah’ın nimet verdiği, senin de nimet verdiğin kimse…” buyurmaktadır.

69. Bu sözler, Hz. Zeyd ile Hz. Zeyneb arasındaki ilişkiler kötüye gittiği ve Hz. Zeyd en sonunda Hz. Peygamber’e (s.a) karısını boşamak istediğini bildirdiğinde söylenmiştir. Hz. Zeyneb (r.a) Allah ve Rasûlünün emri olduğu için onunla evlenmeyi kabul etmiş olduğu halde, Zeyd’in ailesi tarafından büyütülmüş azatlı bir köle, kendisinin ise Arabistan’ın en soylu ailesine mensup olmasına rağmen bu köle ile evlendirilmiş olduğu fikrini aklından çıkaramıyordu. Bu yüzden Hz. Zeyd’i evlilik hayatında kendine denk görmüyor ve bu da aralarında zamanla daha da kötüye giden anlaşmazlıklara neden oluyordu. Bu sebeple evlilikleri, bir yıl kadar sonra boşanma ile son buldu.

70. Bazı kimseler ayetin manasını yanlış anlayarak şöyle yorumlamışlardır: Hz. Peygamber (s.a) Zeyneb ile evlenmeyi ve Zeyd’in (r.a) onu boşamasını istiyordu. Fakat Zeyd (r.a) gelip hanımını boşamak istediğini söyleyince, Hz. Peygamber (s.a.) onu istemeyerek de olsa durdurdu. Bunun üzerine Allah: “Allah’ın açığa vuracağı bir şeyi içinde gizliyordun.” buyurdu. Oysa ayetin gerçek anlamı bunun tam tersidir. Eğer bu cümle aynı surenin 1,2,3. ve 7. ayetleriyle birlikte okunursa, Hz. Zeyd ile eşi arasındaki anlaşmazlık şiddetlendiğinde Allah, Hz. Peygamber’in (s.a) kalbine Zeyd (r.a) , Zeyneb’i (r.a) boşadığında onunla Hz. Peygamber’in (s.a) evlenmesi gerektiğini ilham etmişti. Fakat Hz. Peygamber (s.a) o günkü Arap toplumunda evlatlığının dul karısı ile evlenmenin, hem de bir avuç dolusu Müslüman hariç bütün ülkenin kendisine düşmanlık beslediği bir anda, ne anlama geleceğini çok iyi biliyordu. Bu nedenle bu konuda adım atmaya çekiniyordu. İşte bu yüzden Zeyd (r.a) karısını boşamak istediğini söyleyince Hz. Peygamber (s.a) : “Allah’tan kork, eşini yanında tut.” diyordu. Bununla kastettiği şuydu: Kendisinin bu imtihandan kurtulabilmesi için Zeyd’in (r.a) eşini boşamaması gerekiyordu, aksi taktirde boşanma vuku bulduğunda bu emri yerine getirmek zorunda kalacak ve böylece birçok iftira ve suçlamalara hedef olacaktı.
Fakat Hz. Peygamber (s.a) karşılaşacağı iftira ve suçlamalardan kaçınmak amacıyla, bilerek Hz. Zeyd’in (r.a) eşini boşamasını engellerken, Allah bu davranışı Peygamberi’nin (s.a) yaşaması gereken mükemmel bir tecrübe olarak kabul ediyor ve Peygamber’in (s.a) bu evliliği vasıtasıyla büyük bir reform yapmayı murad ediyordu. “İnsanlardan korkuyordun, oysa asıl korkulmaya layık olan Allah idi.” cümlesi ile de aynı noktaya temas edilmektedir.

Bu ayeti, İmam Zeyn’ül-Abidin Ali bin Hüseyin (r.a) de aynı şekilde açıklamıştır: “Allah Hz. Peygamber’e (s.a) , Hz Zeyneb’in (r.a) de eşlerinden biri olacağını ilham etmişti. Fakat Zeyd (r.a) ona gelip şikayet edince, Hz. Peygamber (s.a) ona Allah’tan korkmasını ve eşini yanında tutmasını emretti. Bunun üzerine Allah, Peygamberine şöyle buyurdu: “Seni Zeyneb ile evlendireceğimi sana bildirmiştim. Fakat sen Zeyd’in hanımını boşamasına engel olurken, Allah’ın açığa vuracağı bir şeyi gizliyordun.” (İbn Cerir, İbn Ebi Hâtim’dan naklen İbn Kesir) .
Allame Alüsi de Ruhu’l-Meani’sinde ayete aynı anlamı vermiştir: “Bu, Hz. Peygamber’in (s.a) bu durumda sessiz kalmayı veya Zeyd’e istediğini yapmakta serbest olduğunu söylemeyi terkedip onu boşanmaktan alıkoyduğu için Allah’ın hoşnutsuzluğunu belirten bir ifadedir. Bu hoşnutsuzluk şundan ibarettir: ‘Ben sana, Zeyneb’in senin eşlerinden biri olacağını daha önceden bildirdiğim halde, niçin Zeyd’e eşini yanında tutmasını söyledin?”

71. Yani, Zeyd karısını boşadı ve iddet süresi sona erdi. “Zeyd ondan ilişiğini kesince” sözleri artık Zeyd’in (r.a) o kadınla ilgili hiçbir işinin olmadığı anlamına gelir. “İlişkinin kesilmesi”sadece boşandığını söylemekle meydana gelen bir durum değildir. Çünkü iddet süresi içinde, koca eğer dilerse karısına tekrar dönebilir ve kadının hamile olup olmadığı anlaşılıncaya dek kocanın karısına olan ilgisi devam eder. Bu nedenle kocanın eski karısı ile olan ilişkisi ancak iddet süresinin bitmesiyle sona erer.

72. Bu ifade, Hz. Peygamber’in (s.a) Hz. Zeyneb ile kişisel arzusu nedeniyle değil, Allah’ın emri sonucu evlendiğini göstermektedir.

73. Bu sözler, Allah’ın, insanlar tarafından başka türlü kabullenilmesi çok zor olan bir sosyal reformu Peygamber’i (s.a) aracılığı ile gerçekleştirdiğini göstermektedir. Arabistan’da evlatlık ilişkileriyle ilgili uygulamada olan yanlış gelenek ve adetlere bir son vermenin başka yolu yoktu. Sadece Allah’ın Rasûlü bu adetleri ortadan kaldırmak için bir önlem alabilirdi. O halde Allah bu nikahı, sadece Peygamber’in (s.a) ev halkına bir eş daha eklemek için değil, önemli bir sosyal reformu gerçekleştirmek için murad etmiştir.