TABERİ (RH.A)’NİN BAKIŞ AÇISIYLA BAKARA SURESİ 260. AYET-İ KERİME

BİSMİLLAHİRRAHMANİRRAHİM

Hamd kendisinden başka ilah olmayan, mutlak manada tek güç ve kudret sahibi olan Allah(Celle Celaluhu)’a mahsustur. Salat ve selam tüm peygamberlerin ve onları takip eden tabilerinin üzerine olsun.

260- Yine bir zaman İbrahim: “Rabbim, ölüleri nasıl diriltirsin bana göster.” demişti. Allah da: “İnanmıyor musun?” dedi. İbrahim: “Evet ina­nıyorum, fakat kalbim iyice mutmain olsun istiyorum.” dedi. Allah: “Öy­leyse dört tane kuş al, onları kendine alıştır sonra da kesip her dağın başı­na onlardan birer parça koy. Sonra onları çağır. Koşarak sana gelecekler­dir. Bil ki Allah her şeye galiptir, hüküm ve hikmet sahibidir.” dedi.

İbrahim Peygamber demişti ki: “Rabbim, ölüleri nasıl dirilteceğini bana göster.” İbrahim bunu söylerken Allanın varlığından ve kudretinden şüphe etmi­yor sadece öğrenmek istiyordju. Bunun üzerine Allah ona: “Ey İbrahim, benim buna gücümün yeteceğini inanmıyor musun?” deyince: “İnanıyorum rabbim. Fakat istedim ki onu bana gösteresin de gördüğüm kudretinden dolayı kalbim iyice mutmain olsun.” dedi. Allah da istediğini ona göstermek için dedi ki: “Dört tane kuş al onlan kendine iyice alıştır sonra da onları kesip parça parça et. Her bir parçayı götürüp bir dağa at ve ardından onları: “Allanın izniyle ge­lin.” diye çağır. Onlar sana koşarak geleceklerdir.

Rivayet ediliyor ki, bunlar, Horoz, Tavus, Karga ve Güvercin idi. Hz. İbrahim bunlan kesti ve etlerini, kemiklerini ve tüylerini birbirine karıştırdı ve her bir parçayı götürüp bir dağa attı. Sonra onları “Allanın izniyle gelin.” diye çağırdı. Çağırmasıyla birlikte parçalar uçarak birbirlerini buldular ve tekrar kuş haline dönüşüp koşarak Hz. İbrahime geldiler. Bunun üzerine Allah teala buyur­du ki: “Ey İbrahim bil ki bu kuşları dirilten ve onlara tekrar can veren rabbin Allah, her şeye galiptir, hüküm ve hikmet sahibidir.

Müfessirler, Hz. İbrahimin, rabbinden, ölüleri nasıl dirilteceğini sorması­nın sebebinin ne olduğu hakkında çeşitli görüşler zikretmişlerdir:

a- Bazılarına göre Hz. İbrahimin rabbinden bunu sormasının sebebi, onun, ölmüş bir hayvanın, yırtıcı hayvanlar ve kuşlar tarafından parçalanıp ye­nildiğini görmesi ve rabbinden, gökteki kuşların kursağına ve yerdeki yırtıcı hayvanların midesine giderek parça parça olan bu hayvanı nasıl dirilteceğini kendisine göstermesini istemesidir Ta ki ilmiyle bilmiş olduğu şeyi bizzat gö­züyle de görmüş olsun ve kesin bilgisi pekişmiş olsun. Allah teala da ona, zik­rettiği şekliyle istediğini göstenniştir. Katade, Dehhak, İbn-i Cüreyc ve İbn-i Zeyd, Hz. İbrahimin sorusunun sebebini bu şekilde izah etmişlerdir. İbn-i Cü­reyc bu hususta şunları zikretmiştir: “3ize ulaşan rivayetlere göre İbrahim (a.s.) bir yolda yürürken, ölmüş bir merkebin leşiyle kanşlaşmiş ve leşin çevresinde yırtıcı hayvanların ve kuşların bulunduğunu görmüş, merkebin etlerinin didik didik edilip yendiğini, geriye sadece kemiklerinin kaldığını görmüştür. Kuşlar semaya doğru uçup, yırtıcı hayvanlar da dağlara ve onnanlara gidince İbrahim orada durmuş, hayret etmiş ve kendi kendine “Rabbim, ben biliyorum ki sen bu leşin parçalarını yırtıcı hayvanların ve kuşların karnından toparlayıp bir araya getireceksin. Rabbim sen bana, ölüleri nasıl dirilteceğini göster.” demiştir. Allah teala da: “Sen buna inanmıyor musun?” diye sormuş İbrahim de: “Evet inanıyo­rum fakat haberden öğrenme ile gönne aynı değildir.” demiştir.

b- Diğer bir kısım üfessirleie göre ise, Hz. İbrahimin, rabbinden Ölüleri nasıl dirilteceğini istemesinin sebebi, Hz. İbrahim ile Nemrut arasında geçen tartışmadır. Bu hususta Muhammed b. İshak şunları zikretmiştir: Allah tealanın Enbiya suresinde anlattığı gibi Hz. İbrahim ile kavmi arasında belli hadiseler ol­muş ve Nemrut, İbrahime şunları sormuştur: “Ey İbrahim, senin kendisine taptı­ğın ve kendisine ibadet etmeye çağırdığın ve kendisinin diğer şeylerden daha büyük olduğunu anlattığın ilahın nedir?” İbrahim de “Benim rabbim dirilten ve öldürendir.” demiştir. Nemrut ta “Ben de dirilitir ve öldürürüm.” demiştir. İbra­him ona: “Sen nasıl diriltir ve öldürürsün?” diye sormuş ve neticede âyet-i keri­menin anlattığı şekilde Nemrutu mağlup etmiştir. İşte o sırada İbrahim: “Rab­bim göster bana ölüleri nasıl diriltecesin?” demiş Allah teala da” Sen inanmadın mı?” diye sormuş İbrahim de: “Evet inandım fakat kalbim mutmain olsun diye bunu istiyorum.” demiştir. Hz. İbrahim bunu isterken Allah tealanın kuvvet ve kudretinden şüphe ettiği için istememiş fakat olayı bizzat gözüyle görüp kesin bilgisinin pekişmesini arzuladığı için sormuştur.

Taberi diyor ki: “Bu iki görüş te birbirine yakındır. Zira her ikisinde de Hz. İbrahimin bildiği şeyi bizzat gözüyle görmesi için sorduğu nakledilmekte­dir.

c- Diğer bir kısım âlimler ise Hz. İbrahimin rabbinden Ölüleri nasıl dirilteceğini kendisine göstermesini istemesinin sebebi, Allah tealanın Hz. İbrahimi dost edindiğini müjdelemesidir. Hz. İbrahim, dost edinildiğinin derhal ortaya çıkması için rabbinden bunu istemiş ta ki kesin bilgisi pekişsin ve kalbi mutma­in olsun. Bu hususta Süddi diyor ki: “Allah teala İbrahimi dost edinince ölüm meleği rabbinden İbrahime bunu müjdelemesi için izin istedi. Rabbi de ona izin verdi. Melek İbrahime geldi. İbrahim evde bulunuyordu. Melek evden içeri gir­di. İbrahim insanların en kıskanç olanı idi. Öyle ki evden dışarı çıktığında kapı­yı dıştan kilitlerdi. İbrahim evine döndü. Evinde bir kişi bulunduğunu gördü. Onu yakalamak için hamle yaptı ve onu “Benim evime girmen için sana kim izin verdi?” dedi. Ölüm meleği: “Bu eve girmeme dair rabbim bana izin verdi.” dedi. İbrahim: “Doğru söyledin” dedi ve onun Ölüm meleği olduğunu anladı. Yi­ne de ona: “Sen kimsin?” dedi. O da: “Ben ölüm meleğiyim. Ben sana geldim ki Allahm seni dost edindiğine dair seni müjdeliyeyim.” dedi. Bunun üzerine İbra­him Allaha hamdetti ve dedi ki: “Ey ölüm meleği, sen bana kâfirlerin ruhunu alırken göründüğün şeklini göster.” Ölüm meleği de: “Ey İbrahim, sen buna ta­hammül edemezsin.” dedi. İbrahim: “Evet ederim.” diye cevap verdi. Bunun üzerine ölüm meleği: “Yüzünü çevir.” dedi. İbrahim yüzünü çevirdi. Sonra dö­nüp ona baktı bir de ne görsün başı göklere değen simsiyah bir adam, Ağzından alevler çıkıyor. Vücudundaki her tüyü siyah bir adam şeklinde. Ağızlarından ve kulaklarından ateşler çıkarıyor. Bunu gören İbrahim bayılıp düştü. Sonra ayıldı. Bu sırada ölüm meleği önceki şekline girmişti. İbrahim ona: “Ey ölüm meleği, kâfir olan insan, ölümü sırasında hiçbir bela ve üzücü şey göremese de sadece senin bu şeklini görse bu onun için elbette ki kâfidir. Şimdi sen bana müminle­rin ruhlarını alırken hangi şekle girdiğini göster.” dedi. Ölüm meleği ona: “Yü­zünü çevir.” dedi. İbrahim yüzünü çevirdi. Sonra dönüp ona baktı. Bir de ne görsün, önünde genç bir adam yüzü. İsanlann en güzel olanı. Kokusu en güzel olanı ve beyaz bir elbise içinde bir kişi. İbrahim, “Ey ölüm meleği, şayet mü­minlerin rablerinin katında kendilerini sevindirecek şeyler ve ikramlar bulunma-saydı sadece senin bu şeklin bulunmuş olsaydı elbette ki onlar için kafi gelirdi.” dedi. Bundan sonra ölüm meleği geçip gitti. İbrahim ayağa kalkıp rabbine yal­varmaya ve ona “Ey rabbim, sen bana göster, ölüleri nasıl dirilteceksin? ta ki ben senin dostum olduğumu bilmiş olayım” diye niyaz etti. Allah teala da ona “Sen benim, senin dostun olduğuma inanmıyor musun?” dedi. İbrahim de “Evet inanıyorum. Fakat senin dostuluğuna dair kalbim mutmain olsun diye bunu isti­yorum.” diye cevap verdi.

d- Diğer bir kısım müfessirlere göre ise Hz. İbrahimin, Allah tealanın, ölüleri nasıl dirilteceğini kendisine göstermesini istemesinin sebebi, Şeytanın, Hz. İbrahimin kalbine, AUahın, ölüleri dirilttiğine dair kudreti hakkında şek ve şüphe sokmasıdır. Hz. İbrahimin kalbine doğan bu şüpheyi bertaraf etmek için Allah tealanın, ölüleri nasıl dirilteceğini kendisine göstermesini istemiştir. Bu hususta Ata b. Ebi Rebah, şunları söyemiştir. “Hz. îbrahimin kalbine, bir kısım insanların hatırına gelen şeyler gelmiş o da rabbinden “Rabbim, göster bana sen Ölüleri nasıl dirilteceksin?” demiştir. Rabbi de ona: İnanmadın mı?” demiş o da “Evet inandım fakat kalbim mutmain olsun diye bunu görmek istiyorum.” de­miştir. Rabbi de ona, ölüleri nasıl dirilteceğini göstermek için “Dört kuş al…” demiştir.

Yine bu hususta Ebu Hureyre, Resulullah (s.a.v.)in şöyle buyurduğunu ri­vayet etmiştir.

“Biz, şüphe etmeye İbrahimden daha layikız. Zira İbrahim rabbine “Ey rabbim, ölüleri nasıl diriltirsin bana göster.” demişti. Allah da “İnanmıyor mu­sun?” dedi. İbrahim “Evet inanıyorum fakat kalbim iyice mutmain olsun istiyo­rum. dedi

Abdullah b. Abbas da Hz. İbrahimin, Allahtan, ölüleri nasıl dirilteceğini göstermesini istemesinin sebebinin, hatırına gelen bir şüphe olduğuna işaret ederek bu âyet hakkında şunu söylemiştir: “Bana göre Kur’anda bu âyetten daha çok ümit verici bir âyet yoktur.” yani kul, belli hususlarda şüpheye düşse dahi bu âyet-i kerime kulun dinden çıkmış olmayacağını, bu şüphesini giderme yol­larını aramasının gerektiğini beyan etmektedir ki bu da devamlı olarak Şeytanın vesvesesine maruz kalan insan için en büyük ümit kaynağıdır.” Abdullah b. Ab-basın bu kanaatini rivayet eden Said b. el-Müseyyeb diyor ki: “Bir zaman bir araya geleceklerine dair Abdullah b. Abbasla Abdullah b. Amr b. el-Ass sözleş­tiler. Biz o zaman genç çocuklardık. Onlardan biri diğerine: “Allah tealanın ki­tabında bu ümmet için en büyük ümit veren âyet hangisidir?” diye sordu. Ab­dullah b. Amr. dedi ki: “Ey Muhammed, kullanma şöyle dediğimi söyle. Ey kendi aleyhlerine haddi aşan kullarım, Allanın rahmetinden ümidinizi kesme­yin. Şüphesiz kî Allah, bütün günahları bağışlar. Muhakak ki o çok affeden ve çok merhamet edendir. âyetidir. Abdullah b. Abbas da: “Sen ümmet için bu âyetin en büyük ümit kaynağı olduğunu söylüyor isen de aslında ümmet için ondan da daha fazla ümit verici âyet şu âyetir. “Bir zaman İbrahim, “Rabbim, ölüleri nasıl diriltirsin?” demişti. Allah da, “İnanmıyor musun?” dedi. İbrahim: “Evet inanıyorum. Fakat kalbim iyice mutmain olsun istiyorum.” dedi

Taberi diyor ki: “Hz. İbrahimin sorusunun sebebinin, kalbine Şeytan tara­fından sokulan bir şüphe olduğunu söyleyen görüş, tercihe şayan olan görüştür. Zira bu hususta Resulullahtan nakledilen sahih bir hadis rivayet edilmektedir.

Âyet-i kerimede “Fakat kalbim iyice mutmain olsun.” buyrul m aktadır. Bu ifadede zikredilen “Kalbim mutmain olsun.” cümlesi müfessirler tarafından iki şekilde izah edilmiştir.

a- Said b. Cübeyr, Dehhak, Katade, Rebi’ b. Enes, Mücahid ve İbrahim en-Nehaiye göre “Kalbim mutmain olsun” ifadesinden maksat: “Kalbim sükuna ersin ve ulaştığı yakin ile huzura kavuşsun. Yakinim ve imanım artsın.” demek­tir.

b- Abdullah b. Abbasa göre ise “Kalbim mutmain olsun” ifadesinden maksat, “Kalbim senden bir şey dilediğinde dileğini kabul ettiğini ve bir şey is­tediğinde de istediğini verdiğini bilmiş olsun.” demektir.

Âyet-i kerimede: “Dört tane kuş al.” buyrul m aktadır. Burada zikredilen dört kuş’tan maksat, Muhammed b. İshak, Mücahid, İbn-i Cüreyc ve İbn-i Zeyd’e göre, Horoz, Tavus kuşu , Karga ve Güvercindir.

Âyet-i kerimede geçen ve “Onları kendine alıştır” diye tercüme edilen kelimesi çeşitli şekillerde okunmuştur.

a- Bütün Medine, Hicaz ve Basra halkı bu kelimeyi şeklinde, Sad harfinin ötresiyle okumuşlardır. Bu kıraata göre bu kelime, kökünden türetilmiştir. Asıl mânâsı:

aa- Bir şeye meyletmek ve onu Özlemek demektir. Buna göre âyetin bu bölümünün mânâsı “Sen o kuşları kendine meylettir ve yönelt” demektir. Yani sen onlan kendine doğru çağır sonra onlan kes sonra dağın üzerine onlardan bi­rer parça koy.” demektir.

bb- Diğer bir mânâsı ise “Bir şeyi kesmek ve parçalamak” demektir. Bu­na göre âyetin izahı şöyledir: “Sen o kuşlardan dört tanesini kendine al. Onları kes sonra her dağın başına onlardan bir parça koy.”

b- Küfe halkından bir topluluk âyetin bu bölümünü şeklinde Sac! harfinin esresiyle okumuşlar mânâsının da “Sen onlan kes” demek olduğu­nu söylemişlerdir.

c- Kûfeli Navîh âlimlerinden bir topluluk, bu kelimenin, Sad harfinin öt-reli okunmasıyla da esreli okunmasıyla da, Arap dilinde “Kesmek” mânâsına gelmediğini, bunun her iki okunuş şekliyle de “Meyletme” mânâsına geldiğini, Sad harfinin esresiyle okuyan şivenin, Huzeyl ve Süleym kabilesine ait olduğu­nu iddia etmişlerdir.

d- Kûfeli Nahiv âlimlerinden bir kısmı da kelimesini Sad harfi­nin ötreli okunmasıyla da esreli okunması halinde de bu kelimenin “Kesmek” mânâsına gelmediğini, ancak, Sad harfinin esresiyle okunan lehçede bu kelime­nin son harfiyle orta harfinin yer değiştirdiği ihtimaliyle bu kelimenin “Kes­mek” mânâsında kullanıldığını iddia etmişlerdir. Yani, nun aslı dir. Bu da Arapçada “Kesmek” mânâsında kullanılmıştır.

e- Basrah Nahiv âlimleri ise bu kelimenin kökünden türe­miş olup şeklinde, Sad harfinin ötresiyle okunması halinde de kökünden türemiş olup şeklinde Sad harfinin esresiyle okunması durumunda da “Kesmek” mânâsına geldiğini söylemişler ve buna dair Arap edebiyatından örnekler göstermişi erdir.

Taberi bu son görüşü tercih etmiş, buna gerekçe olarak ta özetle şunları zikretmiştir: “Müfessirlerin hepsi bu kelimenin mânâsının ya “Onları kes” veya “Onları tut, al” elemek olduğu hususunda icma etmişlerdir. Bunlar, Sad harfinin ötreli veya esreli okunması arasında mânâ bakımından herhangi bir ayırım yap­mamışlardır. Bu itibarla bu kelimenin “Kesmek” mânâsına gelmediğini söyle­yenler yanılmışlardır.

Diğer yandan, Abdullah b. Abbas, Ebu Mâlik, Said b. Cübeyr, İkrime, Mücahid, Katade, Dehhak, Süddi ve İbn-i İshaktan ifadesinin mânâsının “Sen onları kes, parçala” şekilde olduğu rivayet edilmektedir. Bu da gösteriyor ki, bu kelimenin mânâsı, Sad harfinin ötresiyle de okunsa esresiyle de okunsa “Sen onları parçala” anlamına gelmektedir. Ancak, buna göre, Sad harfinin ötresiyle okunması daha evladır. Çünkü yaygın olan kıraat budur.

Bu kelimenin mânâsının “Sen onları bağlayıp tut.” şeklinde olduğu pek az müfessirler tarafından nakledilmiştir. Bunlar da, Abdullah b. Abbas, Ata ve İbn-i Zeyddir.

Ayet-i kerimede “Sonra da onlardan her dağın başına birer parça koy.” buyrulmaktadır. Müfessirler bu ifadeyi çeşitli şekillerde izah etmişlerdir.

a- Abdullah b. Abbas, Katade, Rebi’ b. Enes, İbn-i İshak ve İbn-i Zeyd’den nakledildiğine göre bu ifadeden maksat, şudur: “Sen o dört kuşu kesip parçaladıktan ve parçalarını birbirlerine karıştırdıktan sonra onları dört kısma ayır, Her kısmı da, dünyanın dört ucunda bulunan dört dağın başına koy. Sonra onları çağır. Hepsi koşarak sana geleceklerdir.” İşte Allah, kıyamet gününde dünyanın dört bucağında bulunan ölüleri de böylece diriltip kendisine çağıracak onlar da koşarak ona geleceklerdir. Bu hususta Katade diyor ki: “Allah teala, Peygamberi İbrahime, dört kuş alıp kesmesini, onların etlerini, tüylerini ve kan­larını birbirine karıştırmasını sonra da onlan dört kısma ayırarak dört dağın ba­şına koymasını emretmiştir. İbrahim bunları yaptıktan sonra kuşların kanatları­na işaret koymuş kafalarını da elinde tutmuştur. Onlan çağırınca, her kuşa ait olan kemik kendisine, tüy kendi tüyüne her parça kendina ait olana gidip eklen­di. Bütün bunlar Allanın dostu olan İbrahim (a.s.)ın gözü önünde cereyan etti. Sonra İbrahim onları çağırdı. Onlar ayaklan üzerinde koşarak geldiler. Her kuş kendi kafasıyla birleşti. Bu olay, Allah tealanın, Hz. İbrahime gösterdiği misal­dir. Bununla denilmek istenmiştir ki: “Nasıl ki bu dört dağın üzerine serpilen kuşlar bir araya getirilerek diriltilmiş ise kıyamet gününde de Allah insanları, dünyanın dört bir tarafından toplayıp diriltilecektir.

b- İbn-i Cüreyc ve Süddiye göre ise “Sonra da onlardan her dağın başına birer parça koy.” ifadesinden maksat şudur. “Sen o kesip parçaladığın ve birbiri­ne kanştırdığın dört kuşun parçalarını, bir leşi yemeleri sırasında gördüğün yır­tıcı hayvanlann ve kuşların bannaklan olan yedi dağın üzerine koy.” Bu hususta İbn-i Cüreyc diyor ki: “İbrahim, bir leşi yiyen kuş ve yırtıcı havyanların yanları­na yaklaştığı sırada, dağılıp çeşitli yerlere gittiklerini görünce bu ölen hayvanın nasıl diriltileceğı hususunda tefekkür etmiş, dehşete kapılmış ve rabbinden, ölü­leri nasıl dirilteceğini bir örnekle kendisine göstermesini istemiştir. Allah teala da İbrahim, dört kuş alıp kesmesini ve âyette zikredilen diğer hususları emret­miştir. İbrahime, kuşlan alıp kesmiş, onların kanlarını, tüylerini ve etlerini bir­birlerine kanştırmiş sonra da leşi yiyen havyanların ve kuşlann dağılıp gittikleri yedi dağdan herbirinin üzerine, birbirine kanşturdığı dört kuşun parçalarını koymuştur. Kuşlann kafalarım elinde tutmuş ve sonra AHahın emriyle onları kendisine çağırmıştır. İbrahim, her damla kanın diğer bir damla kanla, uçarak gidip birleştiğini, her tüyün uçarak gidip diğer tüyle birleştiğini, her parça kemi­ğin de yine uçup giderek diğer kemikle birleştiğini, böylece kuşlann vücutlan-nın parçlannın semada birbirleriyle birleştiğini sonra da koşarak gelip kendi ka-falanyla birleştiklerini görmüştür

c- Mücahid ve Dehhaka göre ise “Sonra da onlardan her dağın başına bi­rer parça koy,” ifadesinden maksat, Hz. îbrahimin, kesip birbirine kanştırdığı dört kuşun parçalarını, bilebildiği her dağın başına koymuş olmasıdır. Yani İb­rahim, dört veya yedi dağa değil bilebildiği bütün dağların başına bu kuşlann parçalannı koymuştur.

Taberi âyet-i kerimede zikredilen ve “Her” anlamına gelen keli­mesinin bulunması nedeniyle bu son görüşü tercih etmiş “Dünyanın dört buca­ğındaki dört dağa koyması emredilmiştir.” diyen görüşün, yine “Yırtıcı hayvan­ların ve kuşlann kaçtıklan yedi dağ üzerine koyması emredilmiştir.” diyen görüşün herhangi bir dayanağı olmadığından sahih olmadıklarını söylemiştir.